چهارمین نشست شب تئاتر در شبکه چهارم سیما شنبه ۵ آبان با حضور محمود عزیزی و سیاوش طهمورث برگزار شد. به گزارش شایان فیلم از فارس، در ابتدای برنامه امیرحسین مدرس، هنرمند در سرمقاله‌ای چنین نوشت: تعزیه را مهمترین شکل اجرایی در تاریخ نمایش ایرانی می‌دانیم ، تعزیه فارغ از انگاره‌های دراماتیکش ریشه در دین و داستانهای تاریخی مرتبط با آن داشته و دارد از همین رو با ورود تئاتر در شکل مدرن به ایران همواره این نگاه وجود داشته که چگونه می‌توان داستان‌های تاریخی را در قالب مدرن‌تری روی صحنه اجرا کرد.

با پیروزی انقلاب اسلامی فضای شکل گیری نمایش‌های ایرانی با مضامین دینی مهیا می‌شود تا عبارتی با عنوان تئاتر دینی در ادبیات تئاتر ایران شکل بگیرد. تئاتر دینی به تدریج به مهمترین شکل اجرایی تئاتر در دهه شصت تبدیل می‌شود اما با باز شدن فضای تئاتر، تئاتر دینی رنگ می‌بازد.

عده‌ای معتقدند تقلیل تئاتر دینی صرفا به وقایع تاریخی و مناسبت محوری اشتباه است و برخی معتقدند تئاتر دینی فرصتی برای جلوه دادن به رویدادهایی است که اساس مذهبی مردم بر آن بنا شده است. یک تقابل که منجر به جریان مثبتی نمی‌شود دو جزیره دور از  هم که گویی در برابر هم قرار گرفته‌اند.

این روزها انتقادها بر آن است که تئاتر دینی چیز تازه‌ای برای عرضه ندارد با اینکه همواره پرمخاطب بوده است در آن سو هنوز اقبال با آثار شاخص قدیمی است، نمایش‌هایی که هر ساله داستانی همیشگی را روایت می کنند. این نکته مهم که وقایع و اتفاقات مذهبی شگفتی‌ها و غناهای دراماتیک فراوانی دارند گویی مغفول مانده است.

*آیا تئاتر دینی و غیر دینی داریم

محمود عزیزی در ابتدای نشست عنوان کرد: بنیان نمایش برآمده از آیین‌ها است. اصولاً مرزبندی‌ها خطرناک است. ما همیشه از آغاز شکل‌گیری تئاتر نوین یعنی زمان قاجاریه این مرزبندی را به گونه‌ای در بدنه جامعه دو پاره دیده‌ایم؛ به طوریکه یک بخش شهرنشین مشتاق شکلی از فعالیت‌های هنرهای نمایشی بوده و در مقابلش شکلی از اشکال نمایش آیینی ـ سنتی بوده که همیشه مخاطب و جایگاه خود را در جامعه و همراه مردم داشته است. این بخش دوم با همه سختی‌های تحمیل شده از سوی دولت‌ها و کسانی که شکل آن را فرسوده می‌دیدند، اما باقی مانده است.

وی در ادامه افزود: تمام سنت‌ها بخشی پویا و بخشی بازدارنده دارند اما ما از بخش پویای آن نتوانستیم بهره ببریم، هر چند کسانی بودند که راهی برای استفاده از این متون و اشکال نمایشی باز کردند اما استمرار و استقبال انتقادی نداشته تا راحتتر در بدنه تئاتر قرار بگیرد.

*بودجه‌ای برای تعزیه صرف نمی‌شود

سیاوش طهمورث درباره تعزیه و مهجوریت آن نیز گفت: اجازه دهید قبل از شروع این بحث بگویم که ما اگر فردوسی را نداشتیم الان زبان فارسی هم نداشتیم یک کلمه باید از شما بپرسم که «لاکچری» به چه معناست؟ ما خودمان متخصص خراب کردن زبان شده‌ایم و این وسعت پیدا می‌کند و به تئاتر ما هم وارد می‌شود. بهرحال تئاتر یک ظرف است و در این ظرف هر مظروفی از سیاسی، اقتصادی، فلسفی، روان شناختی و مذهبی قرار می‌گیرد اما اول باید تئاتر باشد تا بعد از آن مفاهیم را در آن قرار دهیم و استفاده کنیم.

وی در بحث تعزیه و قدمت آن گفت: ارزش بیشتر تعزیه به نوستالژی مذهبی آن است. اما ما در این دوره همین را هم از دست داده‌ایم، الان در ماه صفر شاید یک یا دو تعزیه هم در تهران برگزار نشود، علتش هم این است که کسانی که به اسم تعزیه هم کار می‌کنند فقط نمایش تئاتری دارند تا بگویند ما هستیم و داریم کار می‌کنیم!

طهمورث با بیان اینکه بودجه‌ای برای تعزیه وجود ندارد، گفت: چنین دیدگاهی از سوی مسئولان اصلا وجود ندارد. من سال گذشته تعزیه‌ای با ۱۳۰۰ نفر بیننده کار کردم و برای جذب جوانان تغییراتی در آن دادم و تعزیه، پرده خوانی و مداحی را تلفیق کردم اما امسال من با پنج ارگان و نهاد صحبت کردم قرار شد آن را ادامه دهیم اما به دلیل نبود پول نتوانستیم آن را امسال اجرا کنیم.

*ضرورت وجود موزه هنرهای آیینی سنتی

عزیزی یادآور شد: ما سال‌ها پیش مطرح کردیم که چون موزه سینما، موزه هنرهای آیینی سنتی هم داشته باشیم تا بتوانیم آثار زنده را حفظ کنیم. الان نزدیک به سیزده سال است که وزرا عوض می‌شوند اما مصوبه‌ای را که خود شورای فرهنگ عمومی داده اجرایی نکردند و تنها در حد حرف است. هر کسی به هر نامی که می‌خواهد انجام دهد یکی از نیازهای ما است و بخشی از نگرانی در این عرصه را رفع می‌کند.

وی با بیان اینکه هویت نمایشی ما برای دیروز و امروز نیست، افزود: تعزیه یکی از میراث‌های بی نظیر ایرانیان است که هنوز ارزش‌های اصلی خود را حفظ کرده است ما باید بتوانیم این ارزش‌ها را حفظ کنیم. متأسفانه مدیریت کلان موضوع هنر روشن نیست و جایگاه مشخصی هم در قوانین برای هنر وجود ندارد اگر دوستان در انجمن سینما و تئاتر صحبت از صنف می‌کنند استنباط از این واژه است و تعریف کلان قانونی برای فعالیت اجتماعی تأثیرگذار وجود ندارد.

عزیزی اظهار داشت: درباره تئاتر مستقل هم باید بگویم که تئاتر مستقلی برای زمانی است که زیرساخت‌های فرهنگی در راستای تئاتر تعریف شده باشد ما این زیرساخت‌ها را نداریم و چیزی تحت عنوان برنامه که درباره آن صحبت شود وجود ندارد و تئاتر خصوصی به این شکل اصلاً معنی ندارد.

* ۹۵ درصد نمایش‌های روی صحنه، تئاتر نیستند!

طهمورث در ادامه با طرح این سوال که آیا ما اصلا تئاتر را می شناسیم؟ گفت: رک بگویم، ۹۵ درصد نمایش‌هایی که الان روی صحنه هستند تئاتر نیستند. اینکه هر چیزی را در جلوی دیدگان مخاطب قرار بدهیم می‌شود تئاتر، اینطور نیست از سوی دیگر هم ما از سوی تماشاگر هم دچار مشکل هستیم.

عزیزی در ادامه در رابطه با تربیت درام نویس توسط جشنواره‌ها و سوگواره‌ها نیز اظهار داشت: نزدیک دو دهه است که در سبد اوقات فراغت قشر متوسط به پایین هیچ چیزی نگذاشته‌ایم؛ بررسی کنید که چه کسانی می‌توانند ۲۰ هزار تومان پول بلیت سینما بدهند یا ۲۰۰ هزار تومان بلیت کنسرت و تئاتر بخرند؟ شاید دو درصد جامعه هم نشوند!

طهورث در ادامه گفت: نخستین جایی که در تئاتر ایران شروع به دریافت اجاره کرد تالار وحدت بود و عزیزی نیز در تأیید حرف او گفت که این تالار هزینه جاری‌اش زیاد است چرا که هر وزیر و معاونی کلی نیرو بدانجا اضافه می‌کند درحالیکه با بیست نفر هم این مجموعه مدیریت می‌شود بهرحال همه اینها هزینه است. تالار وحدت به لوازم آرایش فروشی اجاره داده می‌شود و ماشین دو تنی روی صحنه‌اش می‌رود و تازه همه می‌گویند چه اتفاق ناگواری!

طهمورث در همین رابطه ادامه داد: پس به این نتیجه می رسیم که برخی نمی‌خواهند تئاتر واقعی وجود داشته باشد و تئاتری برای اینکه بتواند اجاره بدهد، باید دست به هر کاری بزند.

عزیزی در ادامه با انتقاد از ژنرال‌های سیاسی و اقتصادی دولت گفت: این‌ها یک چیزی را فراموش کرده‌اند که دولت باید اوقات فراغت برای مردم ایجاد کند. عده‌ای می‌گویند 170 میلیارد سینما فروش کرده است، خب این رقم چند درصد جامعه است؟ اگر دولت و همراهان هزینه‌هایی را که صرف خدمات می‌کنند ، کانالیزه  کنند می‌توانند هزینه تئاتر هم بدهند.

عزیزی در ادامه برنامه در پاسخ به این سوال که چرا تعزیه در دانشگاه‌ها آموزش مدونی ندارد، گفت: از سال‌های دور اساسنامه این کار را نوشته‌ایم و یکی از بندهای آن جشنواره آئینی سنتی بود و فقط جشنواره اجرایی شد که آن هم ناقص است و در طول سال استمرار ندارد. تعزیه هنری مردمی و  مجموعه‌ای از تکه‌های مختلف هنری است که به شکل امروزی رسیده است.