حرکت کارگردانِ «مسخره باز»، لوس‌بازی بود!

مهرزاد دانش منتقد سینما و عضو هیئت داوران جشنواره امسالِ فیلم فجر، حرکت همایون غنی‌زاده کارگردان فیلم «مسخره‌باز» در نپذیرفتن جایزه بخش نگاه نو را، لوس‌بازی زننده جوانکی تازه‌کار دانست. دانش در کانال تلگرامی خود نوشت: «به دبیرخانه جشنواره فیلم فجر پیشنهاد می‌کنم قوانینی تدوین شود که بر اساس آن، افرادی که از گرفتن جوایزشان، بدون دلیل، امتناع می‌کنند، در دوره‌های بعد حق شرکت در این مناسبت را نداشته باشند. لوس‌بازی زننده جوانک تازه‌کاری با رفتارهای تهوع‌آور متظاهرانه‌اش در ادا درآوردن کژفهمانه از براندوی بزرگ و پذیرش/عدم پذیرش ادواری جایزه‌اش، از میزان شعور اجتماعی‌اش رونمایی‌ای جانانه به عمل آورد، نشان داد این جایگاه نیاز به مراقبت بیش‌تر دارد.»

گفتنی است در مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر، همایون غنی‌زاده از پذیرفتن جایزه بخش نگاه نو سرباز زد اما در عوض سیمرغ بلورین هنر و تجربه را دریافت کرد.

نقدی بر رفتار کارگردان فیلمِ «مسخره باز»/ متاسفانه مسخره‌بازی بود آقای «مسخره‌باز»!

 فرهاد عشوندی: متاسفانه مسخره‌بازی بود آقای «مسخره‌باز» وقتی علی نصیریان می‌گوید روی سن رفته تا از یک جوان که جای نوه‌اش است، تعریف کند و بگوید: «این پسر، همایون غنی‌زاده آدم بزرگی در سینمای ایران می‌شود.» حتما او استعدادی شگرف داشته که تا اینجا رسیده است. استعداد هنری و البته گرته‌برداری درست و ژست آوانگارد گرفتن هم اصلا اتفاق بدی نیست. همایون غنی‌زاده دوست دارد بگوید آدم خاصی است، خب چه ایرادی دارد. این را در تئاترهایش نشان داده و حالا همان کار را در «مسخره‌باز» به خوبی در مقام کارگردان به اجرا گذاشته است؛ بازی‌های روان و کار فانتزی دشواری که از پسش بر آمده. غنی‌زاده می‌خواهد خاص بودنش را در جمع خبرنگاران و در کنفرانس مطبوعاتی با شوخی و تاکید بر علاقه به شنیدن ستایش دیگران به رخ بکشد، باز هم ایرادی ندارد.

 اینکه همیشه دوست داشته روزی فرصت داشته باشد که ایده جذاب مارلون براندو برای فیلم «پدرخوانده» را تکرار کند و اعتراض مدنی انجام دهد، این هم البته ایده خوبی است اما آنچه در عمل این جوان خوش‌ذوق روی سن جشنواره فیلم فجر انجام داد، خوب در نیامد و مسخره‌بازی شد از سوی کارگردان «مسخره‌باز»! یک مهاجر افغانستانی عزیز که در ابتدا می‌گوید برای این کارگردان جوان کار می‌کند، انتخاب شده برای خواندن دو پیام. اگر مارلون براندو در زمان خودش، ساشن لیتل فزر را روی صحنه اسکار فرستاد، داشت یک فعال سرخپوست را برای دفاع از یک نابرابری و پدیده تلخ اجتماعی روانه می‌کرد. ولی حتی همان تصمیم براندوی بزرگ هم با فریاد و هوشدن این سرخپوست به یک نمونه مطرود بدل شد. اینجا اما غنی‌زاده از این دوست مهاجر استفاده ابزاری بدی کرد تا بگوید شهروند درجه یک و دو داریم. که البته بعد همان دوست عزیز که گفت برای این کارگردان کار می‌کند، حالا اداره کار می‌تواند پیگیرش شود که اصلا مجوز کار دارد یا برای این حضور بی‌مجوز، خودش و غنی‌زاده را می‌تواند به دردسر بیندازد، ازاین گفت که اوضاع‌شان شکر خدا از ایران بهتر است و این بار طعنه سختی به حاضران در سالن زده شد. اینکه تعمدا او کسی را روی صحنه بفرستد که برای خواندن دو نوشته، از رو، این قدر دشواری داشته باشد، فقط تحقیر هیئت داوران یا دبیرش نیست که توهینی به همه حاضران در سالن است؛

 از علی نصیریان بزرگ تا نیوشای ۶ ساله «قصر شیرین». بزرگ‌تر از همه توهینی است به خود همایون غنی‌زاده که فیلمش را از ابتدا برای داوری به جشنواره فجر داده است، در بخش نگاه نو شرکت کرده و بعد این جایزه را برای خود کسر شان می‌داند. او اگر می‌دانسته این جایزه را دوست ندارد و حالش با بردنش خوب نمی‌شود، به چه دلیلی وقت بقیه را گرفته و فیلمش را برای داوری داده و بعد این‌گونه توهین‌آمیز اعتراضش را بیان می‌کند؟ دوست خاص‌مان که وقتی برای گرفتن دومین سیمرغ روی سن آمد و بغض هم داشت، کاش برای رفتار اولیه‌اش کمی بیشتر فکر می‌کرد و کاش اقلا حالا که این مسخره‌بازی روی سن تمام شده، شهامت عذرخواهی داشته باشد و نه از هیئت داوران که از اهالی سینما برای رفتارش عذر بخواهد که این‌گونه قطعا در مسیر بزرگی که علی نصیریان برایش پیش بینی کرد، بهتر گام بر خواهد داشت.

آقای غنی‌زاده عرصه سیمرغ نه جولانگه توست!

صوفیا نصرالهی

۱) در اینکه فیلم «مسخره‌باز» همایون غنی‌زاده لحظات جذابی دارد و فرم تازه سرخوشانه دیوانه‌واری به سینمای ایران تزریق می‌کند، شکی نیست. اما اتفاق مهمی است؟ نه. در طول این سال‌ها زیاد بودند کارگردانانی که با یک فیلم، چه در اول مسیر کاری‌شان و چه در میانه‌اش، یک اتفاق رقم زدند. شیوه نگاهی که تا قبل از آنها نبود، تصویری که جدید و بدیع بود. بعضی‌ها مسیرشان را با ساخت فیلم‌های مهم ادامه دادند و برخی دیگر محو شدند. اما در حال حاضر بیشتر از فیلمش چیزی که در خاطرمان مانده حرکت عجیبش در اختتامیه جشنواره فجر ۹۷ است.

۲) سال ۱۹۷۳ مارلون براندو از سوی چهل و پنجمین مراسم اسکار برای فیلم «پدرخوانده» برنده جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد شد. به جای خودش ماریا لوییس کروز را روی سن فرستاد. برخلاف تصور خیلی‌ها این زن که نام هنری‌اش ساچین لیتل‌فیتر بود یک سرخپوست بی‌نام و نشان نبود که براندو به جای خودش روی سن اسکار فرستاده باشد. او بازیگر بود و از طریق همسایه‌شان فرانسیس فوردکوپولا، کارگردان «پدرخوانده» با براندو تماس گرفت. ساچین به جز بازیگری فعال حقوق سرخپوستان بود و از براندو خواست در برنامه رادیویی که اجرا می‌کرد شرکت کند. همه این‌ها پیش از اسکار اتفاق افتاد و آن سال‌ها آمریکا جو ملتهبی داشت.

جنگ ویتنام هنوز ادامه داشت. جنگ سرد و تنفر از کمونیست‌ها هم هنوز تمام نشده بود. تبعیض نژادی سیاهپوستان برقرار بود  و تازه پنج سال از مرگ مارتین لوترکینگ می‌گذشت. سرخپوستان هم در شرایط بهتری نبودند. درنتیجه حرکت مارلون براندو در اسکار، یک سنت‌شکنی آنارشیستی و معنادار از سوی بازیگری بود که سال‌ها در سینما درخشیده بود. بازیگری که سینما به او و استعدادش برای چند دهه پیش‌تر مدیون بود.

۳) این مقدمه طولانی را نوشتم چون دیدم که برخی از حرکت ناشایست همایون غنی‌زاده در قبول نکردن سیمرغ جشنواره فیلم فجر و فرستادن یک مهاجر افغان به جای خودش روی صحنه، یاد حرکت مارلون براندو کرده‌اند. هیچ شباهتی بین این دو رفتار نیست. همایون غنی‌زاده یک تازه‌وارد در سینمای ایران است. سال‌ها و سال‌ها باید در این سینما حضور داشته باشد تا بتواند خودش را اثبات کند. فیلم اولش نقاط ضعف و قوتی داشت و در سالی که رقبای فیلم اولی‌اش خیلی قدر نبودند توانست سیمرغ بخش نگاه نو (مربوط به کارگردانان فیلم اولی) را نصیب خودش کند.

من جای خیل محمد، آن مهاجر افغان عزیز که روی سن رفته بودم، شریک بازی همایون غنی‌زاده نمی‌شدم. غنی‌زاده دقیقا به چه اعتراض کرد؟ آنقدر اعتراض بی‌جا و بی‌دلیل و بی‌مناسبت بود که خود خیل محمد بالای سن گفت که خب مشکلات را همه دارند پس به خوبی و خوشی جشن سینمای ایران را برگزار کنیم! بعد هم نامه غنی‌زاده را خواند که از پذیرفتن سیمرغ سر باز زده بود. چرایش را نفهمیدیم.

۴) ماجرا وقتی خراب‌تر می‌شود که جشنواره فجر بازی غنی‌زاده را به هم می‌ریزد و سیمرغ هنر و تجربه را هم به او می‌دهد. به نظر می‌رسد حالا دیگر پلن بی در کار نبوده. غنی‌زاده می‌رود بالا و این‌بار سیمرغ را می‌گیرد و ادعا می‌کند که سیمرغ قبلی را که مربوط به بهترین فیلم نگاه نو بوده دوست نداشته و این یکی سیمرغ را دوست دارد! احتمالا شما هم مثل ما باورتان نمی‌شود که این بچه‌بازی از سمت یک کارگردان برجسته تئاتر و حالا تازه‌وارد سینما در مراسم اختتامیه مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور اتفاق افتاده است.

۵) امسال نه اتفاق ویژه‌ای در جشنواره افتاد که نیاز به اعتراض داشته باشد. نه شاهد مصیبت ملی-میهنی بودیم. موضوع مهاجران سال‌ها پیش سوژه داغ بود و الان به ثباتی رسیده که واقعا اعتراض نسبت به آن مناسبتی ندارد! با توجه به حرف‌های غنی‌زاده موقع دریافت سیمرغ هنر و تجربه به نظر می‌رسد که او از اینکه در بخش فیلم‌های اول برنده سیمرغ بلورین شده ناراضی است.

بعد عجیب است که در حرف‌هایش می‌گوید معادلات جشنواره را پذیرفته! اگر در جشنواره فیلم فجر شرکت کرده یعنی قاعدتا می‌دانسته که یک کارگردان با فیلم اولش در بخش نگاه نو حضور خواهد داشت. در آن بخش هم الحق والانصاف فیلمش شایسته تقدیر بود اما در بخش سودای سیمرغ با حضور رقبای قدر واقعا آقای کارگردان آنقدر متوهم است که تصور کند فیلمش شایسته دریافت سیمرغ بلورین سودای سیمرغ بود؟ می‌خواسته با فیلم اولش در بخش مسابقه فیلم‌های اول نباشد و مستقیم به سودای سیمرغ برود؟ که تازه هیات انتخاب برایش سنگ تمام گذاشته و فیلمش را در بخش سودای سیمرغ هم گذاشتند. توقع داشته از روی همه پله‌های نردبان بپرد و روی پله آخر قرار بگیرد؟!

۶) خوب است همایون غنی‌زاده از بازیگر فیلمش یاد بگیرد. علی نصیریان بزرگ که چند دهه است در سینمای ایران فعالیت می‌کند و امسال برای اولین‌بار برای ایفای یک نقش مکمل در فیلم غنی‌زاده سیمرغ را گرفت. در شرایطی که همسرش یک هفته پیش از دنیا رفته، به احترام سینما و جشن سینمای ایران در مراسم اختتامیه حضور پیدا کرد. بالا رفت و سیمرغی را گرفت که بعد از این همه سال حضور در سینمای ایران، نصیریان است که به سیمرغ تشخص می‌دهد و نه برعکس.

با این حال بازیگر بزرگ بی‌ادعا، فقط در یک جمله به این همه سالی که سیمرغ از او دریغ شده بود و درنهایت برای نقش مکمل به او رسید، کنایه‌اش را زد و بی‌ادای اضافه، بی تظاهر و کاملا آقامنشانه سیمرغ را دریافت کرد. آقای غنی‌زاده که تازه وارد سینمای ایران شده دقیقا چه تصوری از حضور خودش در سینمای ایران دارد که چنین حرکت کودکانه و مهم‌تر از آن چنین عمل بی‌معنی متظاهرانه‌ای را انجام می‌دهد؟ اعتراض به چی و کی؟

۷) چه در تئاتر «می‌سی‌سی‌پی نشسته می‌میرد» و چه در فیلم «مسخره‌باز» همایون غنی‌زاده نشان می‌دهد کارگردان خوبی است. از آن مهم‌تر بلد است چطور از هیچ چیزی جذاب بسازد. تیتر مطلبم برای هر دوی این کارها هیاهوی بسیار برای هیچ بود و حالا باید همین عبارت را برای حرکتش در جشنواره فیلم فجر هم استفاده کنیم. هیاهویی کرده برای هیچ. وارد بازی شده که آنقدر در آن نابلد است که از دیشب همه زبان به انتقاد باز کردند.

خودش را در قامت یک جوان متوهم متظاهر قرار داد و حیف. حیف که بیفتد در مسیر چنین بازی‌ها و حاشیه‌هایی و دست از یاد گرفتن بردارد. حیف که استعدادش در خلق صحنه‌های زیبا هدر برود و حیف که از انتقادها یاد نگیرد که سکانس‌های زیبا محتاج معنا و مفهوم مضمونی هستند تا ماندگار شوند.