تینا جلالی: قطعا غافلگیری مهم سینمای ایران در ابتدای سال ۹۹ به بحث اکران آنلاین فیلم «خروج» واپسین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا برمی‌گردد که قرار است از امروز در شبکه‌های اینترنتی فیلیمو و نماوا نمایش داده شود. برای اولین بار است که در تاریخ سینمای ایران یک فیلم سینمایی ابتدا پخش آنلاین مجازی خود را تجربه می‌کند سپس در سینما‌های سراسر کشور به نمایش گذاشته می‌شود.

تصمیم ناگهانی سازندگان «خروج» برای انتشار پیش از اکران این فیلم در سامانه‌های آنلاین درست در روز‌هایی که سینمای ایران به واسطه قرنطینه کرونایی در حالت خاموشی و بلاتکلیفی قرار گرفته به رغم اینکه یک ریسک بزرگ هم برای سازندگان و هم برای سینمای ایران به شمار می‌رود همچون یک بمب خبری توجه همه را به این ایده جلب کرده و این پرسش را در ذهن به وجود آورده که اجرای این طرح تا چه اندازه می‌تواند با استقبال مخاطبان همراه شود؟

سویه دیگر این ماجرا اظهارنظر‌های متفاوت و مناقشه‌هایی بود که میان اهالی سینما در شبکه‌های احتماعی و رسانه‌های داخلی راه افتاد. ضمن استقبالی که بعضی سینماگران از نمایش آنلاین فیلم‌ها داشتند بعضی هم به ذات چنین نمایش‌هایی معترض بودند و آن را هدر دادن پول بیت‌المال دانستند. در مقابل این گروه سینماگری هم ضمن مهم برشمردن نمایش آنلاین فیلم‌ها در سینمای ایران معتقد بود «اوج» آغازگر راهی بوده که پیش از این «نتفلیکس» سال‌ها قبل این مسیر را شروع کرد و با همکاری فیلمسازان صاحب‌نامی مانند برادران کوئن، آلفونسو کوارن و مارتین اسکورسیزی باعث تغییر مناسبات پخش و اکران در امریکا شده است.

با نگاه به تاریخچه اکران آنلاین فیلم‌ها در دنیا به این نکته می‌توان اشاره که یوتیوب و نتفلیکس در شکل دادن و گسترش فیلم‌ها به صورت آنلاین تاثیر بسزایی داشتند. شرکت جهانی نتفلیکس (به انگلیسی: Netflix) یک رسانه تجاری و تولیدکننده مجموعه‌های تلویزیونی امریکایی است که گویا تا آغاز سال ۲۰۱۶ توانسته به مخاطب بیش از ۷۵ میلیون مشترک دست پیدا کند. برخی منابع نوشته‌اند این شرکت فعالیت‌اش را از سال ۱۹۹۸ با ارسال پستی دی‌وی‌دی آغاز کرد و در سال ۲۰۰۷ سرویس رسانه سیال را رونمایی کرده است. در سال ۲۰۱۰ حوزه فعالیتش را به کانادا گسترش داد و هم‌اکنون هم در ۱۹۰ کشور دنیا خدماتش را ارایه می‌دهد.

اما نکته مهم و اساسی دیگر درباره تصمیم سازندگان فیلم «خروج» این است که این حرکت آن‌ها را می‌توان آغازگر جریانی نو در سینمای ایران قلمداد کرد. چراکه درست پس از اعلام خبر نمایش آنلاین این فیلم بلافاصله سازمان سینمایی دست به کار شد و روابط عمومی آن اعلام کرد با توجه به بحران کرونا فیلم‌هایی که بعد از سال ۹۶ تولید شده‌اند، می‌توانند با بستن قرارداد نمایش آنلاین با وی‌اودی‌ها از ۲۰ درصد مازاد بر قراردادشان که از طرف سازمان سینمایی تامین می‌شود، بهره‌مند شوند.

در این میان بعضی رسانه‌ها پرسش‌هایی را مطرح می‌کردند در این زمینه که آیا فیلم‌های دیگری هم برای نمایش در سامانه آنلاین پیشقدم می‌شوند و اعلام حضور می‌کنند یا خیر که محسن چگینی، تهیه‌کننده فیلم خوب بد جلف ۲ که قرار بود فیلمش نوروز امسال نمایش داده شود در گفت‌وگویی اعلام کرد که نمایش آنلاین فیلم‌ها، برنامه تجربه جدیدی در سینما به شمار می‌رود که اگر اشکالات آن برطرف شود و جلوی تکثیر غیرقانونی، قاچاق و کپی غیرمجاز گرفته شود، اتفاق مثبتی می‌تواند باشد. او همچنین معتقد بود شروط مهمی که می‌تواند تهیه‌کننده را برای فروش فیلمش در «سینمای آنلاین» ترغیب کند، مساله تبلیغات است. برای همین اگر شهرداری و تلویزیون هم به کمک بیایند قطعا می‌تواند، اتفاق خوبی رخ دهد و شاهد اکران فیلم‌ها با میزان مخاطب بالا در شیوه جدید اکران باشیم.

چند روز بعد پیمان قاسم‌خانی مخالفتش را با اکران فیلم «خوب بد جلف۲» در شبکه آنلاین اعلام کرد و به ایسنا گفت: اگرچه اکران فیلم در فضای اینترنتی کاری امتحان شده و موفق در سینمای دنیا بوده، اما جذابیت فیلم‌های کمدی به تماشای دسته‌جمعی و در سالن سینماست. اکران در سامانه‌های وی‌اودی به نظرم بیشتر برای فیلم‌هایی مناسب است که پیش‌بینی آثار پرفروشی ندارند و در وی‌اودی شانس بیشتری برای دیده شدن دارند، اما کمدی قطعا شرایط متفاوت‌تری دارد.

در همین رابطه ما نظر سعــید رجبی‌فروتن، مدیرکل سابق دفتر نمایش خانگی سازمان سینمایی را جویا شدیم. او بر این عقیده است این مدیوم بعد از آنکه به تولید سریال و سایر محتوا‌های اختصاصی روی آورد، نشان داد که نمی‌خواهد صرفا به محملی برای بازنشر و بازپخش آثار سینمایی شناخته شود. راه‌اندازی نخستین سرویس‌های آنلاین فیلم و سریال با حضور شرکت‌های ماهیتا فناورانه و استار‌ت‌آپی کمک زیادی کرد تا راه برای ارتقای جایگاه این رسانه هموار شود.

شیوع ویروس کرونا برای پلتفرم‌های آنلاین فیلم فرصتی است که ظرفیت‌های خود را بیش از پیش به جامعه هدف بشناسانند و در روز‌های خانه‌نشینی اجباری مردم، ابزاری برای سرگرمی و تفریح مردم در محیط بسته خانه‌ها شوند. رجبی‌فروتن می‌گوید: «درخواست وزیر ارتباطات لابد به نیابت از وزیر ارشاد از وی‌او‌دی‌ها برای ارایه خدمات رایگان به کاربران در نخستین هفته‌های قرنطینه خانگی توجه افکارعمومی را معطوف این سرویس‌ها کرد و عده‌ای به صرافت خرید اشتراک، عضویت در باشگاه آن‌ها و خرید تجهیزات جانبی نظیر اندروید‌باکس برای تماشای محتوا‌های بارگذاری شده سایت و اپلیکیشن سامانه‌های برخط ویدیویی در تلویزیون‌های هوشمند خانگی انداخت.

خیلی‌ها درباره موفقیت این سامانه اظهارنظر‌هایی کرده بودند. این مدیر معتقد است شواهدی وجود دارد که مخاطبان از این اقدام استقبال کنند: «۱-کنجکاوی برای تماشای فیلمی از کارگردان مطرح سینمای ایران ۲- تم اعتراضی فیلم ۳- حواشی فیلم پس از نمایش آن در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر ۴- ادامه تعطیلی سینما‌ها و روشن نبودن زمان بازگشایی سینما‌ها ۵- تماشای فیلم در خانه و قبل از اکران عمومی آن.

سویه ناامید‌کننده ماجرا را هم رجبی‌فروتن برمی‌شمارد: «به‌رغم شواهد امیدوارکننده که تهیه‌کنندگان سینما و مدیران سرویس‌های آنلاین به آن‌ها امید بسته‌اند، قرائنی به چشم می‌خورد که ممکن است، نتایج مورد انتظار از این پروژه را به بار ننشاند. قرائنی نظیر: ۱- مستثنا نکردن صد‌ها هزار کاربر و مشترکان سرویس‌های آنلاین که ممکن است بسیاری از آن‌ها راضی به پرداخت هزینه مضاعف برای یک فیلم خاص نباشند. ۲- سایت‌های دانلود فیلم و کانال‌های متعدد تلگرامی که طی این سال‌ها مردم را به تماشای مجانی یا بسیار ارزان فیلم و سریال عادت داده‌اند. ۳- دانلود غیرقانونی فیلم ساعتی بعد از آغاز نمایش آن و انتشار لینک دانلود فیلم در فضای مجازی ۴- نمایش فیلم در تلویزیون‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان ۵- عدم اطلاع‌رسانی ولو در قالب آگهی در صدا و سیما.

ابراهیم حاتمی‌کیا روز گذشته در آستانه اکران آنلاین فیلم «خروج» پیامی ویدیویی منتشر کرده با این مضمون که: «در سال ۹۸ فیلمی به نام «خروج» ساختم که در جشنواره فجر شرکت کرد. همیشه بر این تصمیم بودم که بعد از سال جدید فیلم را اکران می‌کنم، اما با وضعیت کرونایی که پیش آمده این فرصت از ما سلب شده و آینده مبهمی هم جلوی ماست و نمی‌دانیم چه می‌شود. دوستان تصمیم گرفتم که به روش اینترنتی این کار انجام شود که در سینمای ایران تا حالا رخ نداده و ما پیشگامان این مسیر در سینمای ایران حساب می‌شویم به هر حال این روش هم شدنی است و جواب می‌دهد و مردم این روز‌ها در خانه‌هایشان هستند و چه خوب که ما هم از این فرصت استفاده کنیم و شما را در این فیلم شریک کنیم. حاتمی‌کیا ابراز امیدواری کرد این نوع بلیت خریدن و این سنت جدید را انجام بدهیم و خانواده در کنار هم فیلم را ببیند. خدا را شکر می‌کنم، فیلم من از نوعی است که کاملا خانواده کنار هم می‌توانند باشند و آن را تماشا کنند و امیدوارم خدای ناکرده دانلودی صورت نگیرد و فیلم به شکل غیرقانونی پخش نشود. البته معتقدم که مردم ما به حدی در حوزه‌های فرهنگی فهیم شده‌اند که می‌دانند این کار یعنی ضربه زدن به ارکان تهیه این فیلم. بقای ما به این است که فیلم ساخته شود و بعد از طریق نمایش آن بودجه برگردد تا باز یک فیلم دیگر بسازیم. امیدوارم این اتفاق بیفتد و ان‌شاءالله با دیدن فیلم مدیون آن دو ساعتی که شما خواهید گذاشت و مبلغی که خرج کرده‌اید، نباشیم و سرمان بلند باشد.

اما در گیرو‌دار چگونگی نمایش فیلم خروج در شبکه نمایش خانگی به ناگاه بحث نمایش «رستاخیز» در مسیر اکران آنلاین باز شد که بلافاصله احمدرضا درویش به بحث ورود پیدا کرد و گفت که فیلم «رستاخیز» فیلم جهانی است و به زبان‌های زنده دنیا دوبله شده است و تا آنجایی که خبر دارد، تهیه‌کننده فیلم بیشتر دنبال اکران فیلم در VOD‌های جهانی مانند آمازون، نتفلیکس و یوتیوب است. به اعتقاد درویش، فیلمسازان درباره اکران فیلم‌هایشان در سامانه آنلاین به سادگی ورود نمی‌کنند. به اعتقاد او برای شکل‌گیری چنین نمایش فیلمی باید منتظر ماند و دید که چه اتفاقی برای فیلم «خروج» می‌افتد؟

بعد از گمانه‌زنی درباره نمایش فیلم «رستاخیز» در شبکه آنلاین سینما، جواد نوروزبیگی در گفتگو با ایلنا گفت که با اکران فیلم «سراسر شب» به کارگردانی فرزاد موتمن موافق است و آمادگی‌اش را از اکران فیلم‌هایش به صورت اینترنتی اعلام کرد: «من قبل از عید و در همان روز‌های اول تعطیلی سینما‌ها پیگیر این قضیه بودم و اعلام آمادگی کردم. اکران آنلاین دو فیلم «مهمانخانه ماه نو» و «سراسر شب» که تهیه‌کنندگی آن به عهده من است، قطعی است.»

به ناگاه بحث نمایش فیلم «خون شد» واپسین ساخته کیمیایی هم به میان آمد. در چند روز گذشته در فضای مجازی خبری دست به دست می‌شود با این مضمون که آیا مسعود کیمیایی به اکران فیلم خون شد در سامانه آنلاین رضایت می‌دهد؟

اما درباره قیمت بلیت فیلم خروج بر سامانه اینترنتی هم پرسشی به وجود آمده که اگر قیمت نهایی بلیت سینما در سال گذشته ۱۲ هزار تومان بود این ۱۲ هزار تومان بین سینمادار، تهیه‌کننده و پخش‌کننده اثر تقسیم می‌شد. در شرایطی که فیلم خروج در وی‌اودی عرضه می‌شود این ۱۲ هزار تومان بین چه کسانی تقسیم می‌شود؟ اگر قیمت بلیت سینما ۱۲ هزار تومان بود، هزینه‌های جاری سینما هم در آن لحاظ شده بود. حال قیمت ۱۲ هزار تومان بلیت فیلم برای نمایش آنلاین بر چه اساسی طراحی شده است؟

در این میان نظر بعضی منتقدان هم در اکران اینترنتی فیلم خروج جالب بود. آن‌ها معتقد بودند، فیلم خروج ساخته اخیر حاتمی‌کیا در کارنامه فیلمساز اثر قابل توجهی به شمار نمی‌رود و از آنجایی که این فیلم در اکران گسترده کشور با استقبال بالایی همراه نبود، سازندگان پیش‌دستی کردند تا به واسطه چنین حواشی برای فیلم، مخاطب دست و پا کنند.

در همان روز‌های بعد از انتشار خبر اکران آنلاین فیلم خروج، جزییات و چگونگی نمایش این فیلم هم منتشر شد با این عنوان که این فیلم برای حفظ قانون کپی‌رایت قابلیت دانلود ندارد و مخاطبان می‌توانند با پرداخت ۱۲ هزار تومان به مدت ۲۴ ساعت در سرویس وی‌او‌دی فیلیمو، تازه‌ترین اثر ابراهیم حاتمی‌کیا را تماشا کنند.

اما ۲۴ ساعت مانده به اکران اینترنتی فیلم سینمایی «خروج» تصمیم سازندگان برای چگونگی اکران این فیلم ناگهان تغییر کرد. آن‌ها به منظور حفظ کپی‌رایت، جلوگیری از انتشار غیرقانونی و حمایت از مولف و صاحب اثر، مدت زمان نمایش فیلم برای کاربران پس از خرید را از ۲۴ ساعت به ۶ ساعت تغییر دادند. یعنی مخاطبان «سینمای آنلاین» می‌توانند این فیلم را ساعت ۲۰ امروز یکشنبه ۲۴ فروردین از سرویس وی‌او دی فیلیمو تماشا کنند.

طبق اعلام دست‌اندرکاران سازمان هنری رسانه‌ای «اوج» نمایش فیلم «خروج» از روز ۲۴ فروردین آغاز می‌شود و علا‌قه‌مندان برای تماشا و خرید این فیلم به مدت ۳ ماه می‌توانند به فیلیمو و نماوا مراجعه کنند.

شواهدی وجود دارد که مخاطبان از این اقدام استقبال کنند: ۱-کنجکاوی برای تماشای فیلمی از کارگردان مطرح سینمای ایران ۲- تم اعتراضی فیلم ۳- حواشی فیلم پس از نمایش آن در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر ۴- ادامه تعطیلی سینما‌ها و روشن نبودن زمان بازگشایی سینما‌ها ۵- تماشای فیلم در خانه و قبل از اکران عمومی آن. قرائنی نظیر: سایت‌های دانلود فیلم و کانال‌های متعدد تلگرامی که طی این سال‌ها مردم را به تماشای مجانی یا بسیار ارزان فیلم و سریال عادت داده‌اند یا دانلود غیرقانونی فیلم ساعتی بعد از آغاز نمایش آن و انتشار لینک دانلود فیلم در فضای مجازی و نمایش فیلم در تلویزیون‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان ممکن است باعث شود این چرخه با موفقیت همراه نشود.

درباره قیمت بلیت فیلم خروج بر سامانه اینترنتی هم پرسشی به وجود آمده که اگر قیمت نهایی بلیت سینما در سال گذشته ۱۲ هزار تومان بود این ۱۲ هزار تومان بین سینمادار، تهیه‌کننده و پخش‌کننده اثر تقسیم می‌شد. در شرایطی که فیلم خروج در وی‌اودی عرضه می‌شود این ۱۲ هزار تومان بین چه کسانی تقسیم می‌شود؟

برخی منتقدان بر این عقیده بودند فیلم خروج ساخته اخیر حاتمی‌کیا در کارنامه فیلمساز اثر قابل توجهی به شمار نمی‌رود و از آنجایی که این فیلم در اکران گسترده کشور با استقبال بالایی همراه نبود، سازندگان پیش‌دستی کردند تا به واسطه چنین حواشی برای فیلم، مخاطب دست و پا کنند.