در تلویزیون ایران تعداد سریال‌هایی که قصه تأثیرگذاری داشته باشند یا این که در روزهای پخش‌شان تبدیل شوند به موضوع صحبت‌های روزمره خانواده‌ها، کم‌شمارند. مهم‌تر از این هم این‌که در این معدود سریال‌هایی هم که موضوع بحث و جدل‌های خانواده‌ها می‌شوند، اکثریت با آنهایی است که به‌واسطه سوتی‌ها و گاف‌های روایی و داستانی‌شان سر زبان‌ها می‌افتند و نه مثلاً به‌خاطر محاسن‌شان هر چند کمرنگ و کم‌تعداد…‌

یکی از این معدود سریال‌ها سری دوم سریال بچه‌مهندس است. سریالی درباره چند نوجوان که در یک پرورشگاه بزرگ شده‌اند (پرورشگاهی به نام خانه خورشید که اتفاقاً نام اصلی این سریال نیز همین خانه خورشید بود و بعد به بچه‌مهندس تغییر یافت.) سریالی که با کمتر متر و معیاری توقع پرسروصدا بودن و جنجالی‌بودن از آن می‌رفت. اما حالا نام این سریال به‌واسطه پرداختن به موضوعی چون کودک‌همسری که از حساسیت برانگیزترین و پرتکرارترین مباحث ماه‌های اخیر بوده، به ناگاه بدل شده به یکی از ترندهای مجازی. نامی که در قالب هشتگی پرکاربرد سیلی از اظهار نظراتی گاه متفاوت و متضاد را در اختیار قرار می‌دهد. بگذریم که در روزهای آغازین نمایش این سریال نیز گریم عجیب یکی از بازیگران این سریال، بچه‌مهندس را سوژه کاربران فضای مجازی کرده بود...

آغاز ماجرا

ماجرا از آنجا آغاز شد که داستانی فرعی در این سریال درباره عشق نوجوانی ١٤ ساله با دخترکی ١١ ساله تماشاگران سریال را شوکه کرد. اتفاقی که صدای خیلی‌ها را در فضای مجازی درآورد. ماجرا را یک توییت عصبانی کلید زد: «در شرایطی که کوران مخالفت جامعه مدنی با کودک‌همسری رو شاهدیم، درست در همین زمان، شبکه دو صداوسیما، در سریال بچه‌مهندس داره رابطه عاطفی دو بچه دبستانی رو نشون می‌ده و کودک‌همسری رو ترویج می‌کنه. وااسفا». این توییت با یک رشته توییت عصبانی دیگر ادامه پیدا کرد: «واقعا جریان اصلی این سریال بچه‌مهندس چیست؟ تم روی پا ایستادن یک بچه از شیرخوارگاه هست یا همراهی با جریان کودک‌همسری تازه راه افتاده در کشور یا ترویج همان ژانر معروف عشق و عاشقی یا ترویج سند ۲۰۳۰؟» این یکی توییت هم با زبانی طناز حجت را بر مخالفان تمام کرد: «بزنید شبکه دو که مثبت ۱۸ شده.»

بدآموزی

خیلی زود ماجرا به سمتی دیگر رفت و کاربران از کلیات گذشتند و شروع کردند به توصیف جزئیات بدآموزی: «دو فصل سریال ساختن که آخرش پیام بدن کودک‌همسری خیلی‌ام خوبه! بچه ۱۵ ساله خیلی‌ام می‌فهمه». یا: «تو برای نوجوانی که داره سریال بچه‌مهندس ۲ رو می‌بینه می‌خوای نسحه بپیچی که کودک‌همسری ممنوعه؟؟» و این: «اگه برادر این سنی داشتید، متوجه می‌شدید که سریال بچه‌مهندس جز بیدار کردن هیجان جنسی‌شون کار دیگه‌ای نمی‌کنه! نوجوونا مخصوصاً پسرها تو این سن به تلاش‌های پسره مثل کار کردن و… نگاه نمی‌کنن که، فقط جنبه‌های عاشقانه‌شو می‌بینن و به خودشون حق ازدواج میدن». پایان‌بخش بحث‌های مربوط به بدآموزی این سریال نیز از زبان کاربری بود که نوشت: «ترویج کودک‌همسری تا اون‌جایی پیش میره که دختر ۱۴ ساله (مژگان) برای پسر ۱۶ ساله (جواد) شرط و شروط ازدواج می‌ذاره و بعدش هم شاد و خوشحال با هم می‌رن شهربازی…»

اتهامات

بعد نوبت بازیگران و دیگر عوامل سریال بود که مورد انتقاد قرار گیرند، به‌خصوص بازیگری چون بهاره رهنما که در فضای مجازی در مورد هر اتفاق مربوط یا نامربوط به یک چهره تلویزیونی نظر می‌دهد، اما در عمل می‌آید در سریالی با چنین پیامی بازی می‌کند: «حالا ما از صداوسیما انتظاری نداریم. موندم بازیگرایی که ادعای روشنفکری دارن چه جوری حاضر شدن توش بازی کنن». یا این یکی: «تبلیغ کودک‌همسری در تلویزیون، جالب اینجاست بهاره رهنما…». و این: «بهاره رهنما نمی‌یاد بگه داره با این سریال مبتذل کودک‌همسری رو ترویج می‌ده؟ «کاش بهاره رهنما و برزو ارجمند بگویند چرا در کاری بازی کردند که کودک‌همسری را تبلیغ می‌کند!»

دفاعیات کارگردان

عوامل سریال با این‌که تاکنون نسبت به اتهام ترویج کودک همسری واکنشی نشان نداده‌اند، اما شنیده‌های خصوصی حکایت از این دارد که چنین مسأله‌ای را قبول ندارند و همه‌چیز را سپرده‌اند به گذر زمان. بهاره رهنما هم که بیشتر از دیگر عوامل سریال زیر سوال رفته، اما به پرسش‌های خبرنگار «شهروند» پاسخی نمی‌دهد. اما علی غفاری کارگردان بچه‌مهندس این اتهامات را رد می‌کند: «نمی‌دانم کسانی‌که این اتهامات را می‌زنند، الزامات اولیه یک کار نمایشی را می‌دانند یا نه. نمی‌دانم می‌شود در شرایطی که هنوز بیش از ١٠ قسمت به پایان سریال مانده، آن را به چنین چیزی متهم کرد یا نه؟»

علی غفاری با تاکید می‌گوید که ترجیح می‌دهد چند وقتی صبر کند و بعد از پایان ١٠ قسمت باقی‌مانده، اگر هنوز انتقادی در این زمینه وجود داشت، آن‌وقت به‌طور مفصل پاسخ انتقادات را بدهد: «ما به‌هیچ‌وجه چنین نیتی نداشتیم که بیاییم و چنین چیزی را ترویج کنیم. البته گذشته از قصد داشته یا ناداشته‌مان، این کار را هم نکرده‌ایم. اما حیف که الان نمی‌توانم در این زمینه توضیح دهم، چون داستان لو می‌رود». علی غفاری البته می‌گوید که توقع چنین جنجالی را داشته‌اند: «از همان اول می‌دانستیم که امکان چنین واکنش‌هایی وجود دارد. حالا هم ناراضی نیستیم. اصلاً همین که فضایی ایجاد شده که درباره چنین مباحثی حرف زده و واکنش نشان داده شود، اتفاق خوبی است، حالا می‌خواهد این بحث‌ها به موضع‌گیری‌های مثبت یا منفی علیه ما بینجامد.»

منتقدان زیر بار نمی‌روند

منتقدان تصویر کردن رابطه عاشقانه نوجوانان در سریال بچه‌مهندس اما عقیده دارند این که چه اتفاقی در پایان داستان رخ خواهد داد، چندان اهمیتی ندارد: «سریال بچه‌مهندس در نشان دادن روابط عاشقانه میان دو کودک سنگ‌تمام گذاشته. این‌که قصه با ازدواج کودکان به پایان برسد یا نه؛ مسأله نیست. مهم قبح ماجراست که با سیاست خاصی از بین می‌رود.»/شهروند