شهریور ماه امسال بود که از سوی هیأت انتخاب فیلم ایرانی، فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» در مقام نماینده سینمای ایران برای رقابت در بخش اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان انتخاب شد. محمد آلاپوش، امین تارخ، فرهاد توحیدی، رامین حیدری فاروقی، محمدمهدی عسگرپور، رائد فریدزاده، آتوسا قلمفرسایی و قاسم قلی‌پور اعضای این هیأت انتخاب را تشکیل دادند. اما روز گذشته آکادمی علوم و هنرهای سینمایی در حالی فهرست نامزدهای نهایی 9 بخش جوایز اسکار امسال را اعلام کرد که، «بدون تاریخ، بدون امضاء» در میان این آثار نبود.

چرا امسال گزینه سینمای ایران اسکاری نشد؟

این اتفاق در حالی رخ داده است که به غیر از آثار فرهادی، آخرین اثر سینمای کشور که در میان نامزدهای نهایی این جشنواره قرار داشته است، به سال 1998 و فیلم «بچه‌های آسمان» به کارگردانی مجید مجیدی برمی‌گردد که توانست در میان پنج فیلم نهایی این جشنواره قرار گیرد. رضا درستکار، منتقد سینما و محمود غفاری نویسنده و کارگردان به بررسی دلایل انتخاب نشدن نماینده ایران در اسکار و ویژگی‌های یک اثر سینمایی برای حضور در این فستیوال جهانی پرداختند.

 امسال در سینمای خودمان محصولی که برای اسکار معرفی کنیم، نداشته‌ایم

رضا درستکار درباره انتخاب نشدن فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» در فستیوال اسکار، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: نکته خیلی مهمی که اینجا وجود دارد این است که آیا ما امسال در سینمای خودمان محصولی که برای اسکار معرفی کنیم و ارزش‌های لازم را برای اینکه حداقل در فهرست اولیه نامزدهای 9 فیلم قرار بگیرد، داشته‌ایم یا نه؟ که به نظر من نداشته‌ایم. هر فیلم دیگری را هم معرفی می‌کردند، تفاوت زیادی نداشت.

چون امسال محصولی نبوده که آن ویژگی اولیه و لازم را برای مطرح شدن داشته باشد. نکته بعدی هم این است که ترکیب کلی اعضایی که فیلم‌ها را انتخاب می‌کنند بسیار مهم است. اگر ترکیب را طوری بچینند که بیشتر تحت تأثیر گزارش‌های مدیر بخش بین‌الملل ‌فارابی باشد، نتیجه‌اش این می‌شود که الان می‌بینید. فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» در چند جشنواره بین‌المللی بوده و جایزه گرفته است و این در واقع متر این‌ها می‌شود؛ در حالی که متر اسکار با متر جشنواره‌ها کاملاً متفاوت است.

هیأت انتخاب افراد مستقل‌تر را دعوت به کار نمی‌کنند

این منتقد درباره تأثیر و اهمیت هیأت انتخاب فیلم برگزیده برای اسکار، عنوان کرد: به‌طور کلی در جمع‌بندی نهایی باید بگویم که امسال ما فیلم مهمی نداشتیم که به اسکار معرفی کنیم. دوم اینکه در ترکیب هیأت انتخاب هم افراد مستقل‌تر را دعوت به کار نمی‌کنند. معمولاً افرادی ‌را دعوت می‌کنند که نظر خیلی چندانی هم ندارند، البته انتظار هم نمی‌شود داشت که ما هر سال در اسکار نماینده داشته باشیم. فیلم‌های فرهادی یا پدیده فرهادی هم یک پدیده ویژه و خاص است که نمی‌شود آن را به همه تسری داد. فیلم‌های ایشان آثار خیلی خاصی است. یک پدیده جدا و مستقل و خاص است. ما امسال فیلمی نداشتیم که ارائه دهیم.

موضوع «سهیلا شماره17» مهم است، اما ...

درستکار در پاسخ به این پرسش که آیا موضوع نماینده ایران برای اسکار می‌تواند یکی از دلایل انتخاب نشدنش در این فستیوال جهانی باشد و موضوع اثری مثل «سهیلا شماره 17» شاید نگاه بین‌المللی داشت؟ افزود: موضوع فیلم‌ها به‌ویژه برای اسکار خیلی مهم است. آثاری مثل «بچه‌های آسمان»، «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده» این‌ها موضوعات خاص و ویژه‌ای هستند. موضوع مهم است. اما ساخت، اجرا و پرداخت بسیار مهم است. یعنی فستیوال‌ها در دنیا ممکن است خیلی با ساخت فیلم‌ها کاری نداشته باشند که به موضوعات بپردازند، اما اسکار ساختار و حداقل استانداردها برایش خیلی مهم است. فیلمی مثل «سهیلا شماره 17» در قامت این نبوده که به اسکار بخواهد معرفی شود. درست است که موضوعش موضوع مهمی بود، اما از نظر اجرا فیلمی نیست که در این اندازه باشد و مطرح باشد.

اگر من در هیأت انتخاب بودم، فیلم «به وقت شام» را انتخاب می‌کردم

وی در ادامه افزود: درست است که من با فیلم «به وقت شام» موافق نیستم، اما اگر من در هیأت انتخاب بودم، فیلم «به وقت شام» را انتخاب می‌کردم و احتمال داشت در این جشنواره شانس بیشتری داشته باشد، چون یکی از مواردی که این جشنواره می‌خواهد «به وقت شام» دارد. این مسئله قابل نقد است، اما شاید می‌توانست شانس بیشتری داشته باشد.

انتخاب فیلم «سهیلا شماره17» جنس‌شان را جور کرد

محمود غفاری، نویسنده و کارگردان فیلم «سهیلا شماره17» درباره چگونگی انتخاب اثر برگزیده برای حضور در فستیوال اسکار و قرار گرفتن فیلمش به‌عنوان یکی از سه نامزد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: دلیلش را غیرسینمایی می‌دانم، حتی انتخاب فیلم خودم را هم غیرسینمایی می‌دانم. به خاطر اینکه انتخاب فیلم من برای آن سه فیلم نهایی، به دلیل جور شدن پکیجی بود که می‌خواستند معرفی کنند. بالاخره یکی از آن فیلم‌ها «تنگه ابوقریب» بود که یک اثر ارگانی بود و سهمیه سپاه داشت. سمت دیگر هم فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» بود که مشکوک به سرمایه‌گذاری در صندوق بازنشستگان بود و برای اینکه آن فیلم‌ها را تمیز کنند، گفتند یک فیلم پیدا کنیم که مستقل باشد و موردی در آن وجود نداشته باشد و جنسمان جور باشد، «سهیلا شماره 17» را هم کنار آنها گذاشتند.

وی در ادامه افزود: من خودم واقع‌بین هستم و خیلی این مسئله را باور نکردم که یک فیلم مستقل را در میان آن آثار گذاشته‌اند. حالا فرای اینکه این اثر انتخاب می‌شود یا نمی‌شود. دو اسکار اصغر فرهادی تا اندازه‌ای انتظار ما را از اسکار بالا برده است. بالاخره ما چه بخواهیم چه نخواهیم، سینمای ما به لحاظ فنی یک اندازه‌ای دارد، مثل صنعتمان اندکی عقب است.

فیلمی که نگاه حکومتی دارد را انتخاب نمی‌کنند

غفاری درباره ویژگی‌هایی که یک اثر منتخب برای این جشنواره جهانی داشته باشد، بیان کرد: وقتی یک فیلمی برای اسکار معرفی می‌شود، باید یک حد و اندازه‌ای داشته و یک اتفاقاتی برایش افتاده باشد و نمایش عمومی داشته باشد. یک سری فرمول باید در آن وجود داشته باشد. زمانی که فیلم اصغر فرهادی را برای اسکار انتخاب کردند، بر اساس سلیقه این کار را نکردند. «جدایی نادر از سیمین» که بهترین فیلم بود و در همه جای دنیا درخشیده بود، خب باید آن را می‌فرستادند. در مورد «فروشنده» هم ‌گفتند چون فیلم قبلی‌اش اسکار گرفته، پس امکان دریافت جایزه دوم هم وجود دارد، یعنی اصغر فرهادی هر چه می‌ساخت آن را می‌فرستادند.

فرهادی هر فیلمی داخل ایران بسازد آیا ممکن است فیلم دیگری را بفرستند؟ مگر اینکه سیاسی بخواهند بفرستند. معلوم است چون دو اسکار گرفته شانسش برای اسکار سوم بیشتر است، به همین خاطر چند نفری که آنجا جمع می‌شوند و فیلم را انتخاب می‌کنند، کاملاً غیر سینمایی این کار را انجام می‌دهند. بالاخره سیستم و حکومت این قضیه را انتخاب می‌کند.

«حتی من معتقدم وقتی یک فیلمی را که نگاه حکومتی دارد انتخاب نمی‌کنند، آن هم به نظر من جناحی انتخاب نمی‌شود. نمی‌گویم فیلم حاتمی‌کیا اگر انتخاب می‌شد در میان چند نامزد قرار می‌گرفت. با بخش فنی آن کاری ندارم، اما می‌گویم انتخاب نشدن آن هم لج و لجبازی است، یعنی فیلم ما را به جای فیلم او می‌برند که شائبه‌ای ایجاد نشود و نتوان به هیأت انتخاب حمله کرد.»

معلوم بود فیلمی را که انتخاب کرده بودند به اسکار نمی‌رود

این کارگردان درباره تأثیراتی که نامزدی فیلمش برای نماینده ایران در اسکار گذاشته، تصریح کرد: انتخاب فیلم برای اسکار خیلی پیچیده است. ما باید انتظارمان را پایین بیاوریم. معلوم بود فیلمی را که انتخاب کرده بودند به اسکار نمی‌رود. چه انتظاری دارید؟ یعنی آن اثر جزو پنج فیلم الف دنیا بود یا اصلاً فیلم من هم این‌گونه بود؟ مهم این است که وقتی فیلمی انتخاب می‎شود و خبری می‌شود، اولاً آبروریزی نباشد و دوم به فیلم در داخل کشور کمک کند.

یعنی این بخش مصرف داخلی دارد و به دیده شدن فیلم کمک می‌کند چه‌بسا رفتن فیلم من جزو آن سه فیلم اصلی به دیده شدن ویدیوی این فیلم کمک کرد. من خودم معترفم که از این اتفاق خیلی خوشحال شدم چون در فروش ویدیو فیلم تأثیر گذاشت و ویدیو این فیلم خیلی دیده شد. پشت پرده قضیه یک چیز دیگر است و با همه این‌ها خیلی ممنونم که یک فیلم مستقل را به هر دلیلی تا آنجا بردند و این شانس را داشتم.