سینماگران ایرانی چقدر کتاب میخوانند؟
در هفته کتاب به سر میبریم. نسبت بین سینما و کتاب، خیلی دور و خیلی نزدیک است؛ به این معنا که از حیث نظری هر دو به عنوان یک رسانه و ابزار آگاهی بخش و البته سرگرم کننده شناخته میشوند لذا سنخیت و نزدیکی زیادی به هم دارند و از سوی دیگر در عمل چندان کاری به کار هم ندارند یا دست کم خیلی به سراغ هم نمیروند.
این در حالی است که ادبیات داستانی را میتوان مادر سینما، حداقل در بخش فیلمنامه، دانست و از این منظر کتاب بهترین منبع و مرجع برای ارجاعات و اقتباسهای سینمایی است. کمرنگ بودن رد پای کتاب در سینما را در چند ساحت میتوان بررسی کرد. اول این که سینماگران کمتر کتاب میخوانند و دوم این که کمتر کتاب را به نمایش گذاشته و به تصویر میکشند. غالباً کتاب در فیلمهای ایرانی به مثابه یک آکسسوار و ابزار صحنه برای طراحی و دکور و زیباییشناسی تصویر استفاده میشود و کنش کتاب خوانی و مطالعه صورتی دراماتیک به خود نمیگیرد. دوم اینکه کمتر سراغ کتاب برای الهام گرفتن یا برداشت آزاد و در نهایت اقتباس سینمایی میروند.به بهانه هفته کتاب در گفتوگویی با خسرو معصومی، ناهید طباطبایی و محمدعلی طالبی، دلیل جدایی سینما از کتاب را بررسی کردهایم.
آشتی سینما و کتاب زیر سایه قانون کپیرایت
محمدعلی طالبی که فیلمهای متعددی بر اساس آثار نویسندگان کشورمان ساخته و از کتابهای هوشنگ مرادی کرمانی، مژگان شیخی و محمدرضا یوسفی اقتباس کرده است، نبود قانون کپیرایت را بزرگترین مانع در مسیر اقتباس ادبی در سینما عنوان میکند.او برترین و درخشانترین آثار سینمای جهان را مرتبط به فیلمنامههای اقتباسی میداند: «روی این آثار بیشتر فکر و تحقیق شده پس سناریوی قویتری هم میتوان از آن به وجود آورد.»
طالبی بر این باور است که سرانه پایین مطالعه شامل سینماگران هم میشود و اهالی سینما عموماً رابطه خوبی با کتاب و کتابخوانی ندارند. او نبود فضای مشترک برای گفتوگو، تعامل و همنشینی اهالی سینما و کتاب را عامل جدایی و فاصله گرفتن بیشتر فعالان این دو حوزه عنوان میکند که بالطبع در دوری سینمای ایران از اقتباس ادبی هم بیتأثیر نبوده است. با همه این احوال او مهمترین مانع را نبود قانون کپی رایت میداند که به گفته او باعث ایجاد فضای تنشزا بین دو حوزه شده است: «وقتی قانون حمایتی از حقوق مادی و معنوی نویسنده وجود ندارد فیلمساز به خودش اجازه میدهد که با اعمال تغییرات جزیی فیلمنامه را مال خودش کند. موارد بسیاری داریم که نویسندگان از اهالی سینما گلایه دارند که بدون پرداخت حق مادی و حتی بدون کسب اجازه و ذکر نام نویسنده در تیتراژ، کتابشان مبنای فیلمنامه یک فیلم شده است.»
او میگوید: «باید مراجع قضایی با پیگیری جدی و فوری جریمههای سنگینی برای برداشت و سرقتهای ادبی لحاظ کنند. باید این مسأله یک روز بالاخره در ایران قانونی شود.»
تیغ ممیزی برگردن ارتباط کلمه و دوربین
خسرو معصومی فیلمساز اجتماعی بر این باور است که ممیزی و عدم تعامل فعالان حوزه ادبیات و سینما از مهمترین موانع در مسیر اقتباس ادبی در سینما است. او معتقد است که سینمای ایران خیلی هم کمکار نیست و بهعنوان نمونه به «جامهدران» حمید قطبی در سالهای اخیر اشاره میکند با این توضیحات که البته در سالهای پیش و اوایل انقلاب تعدد آثار اقتباسی سینمای ایران بیشتر بوده: «در سالهای پیش از انقلاب داریوش مهرجویی همکاری خوبی با غلامحسین ساعدی داشت که حاصلش فیلمهای موفقی مثل «گاو» و «آشغالدونی» شد یا «آرامش در حضور دیگران» که تقوایی آن را ساخت.»او در ادامه از داریوش مهرجویی بهعنوان فیلمساز پرکار و موفق فیلمهای اقتباسی نام میبرد و از «ناخدا خورشید» ناصر تقوایی بهعنوان یکی از آثار برتر اقتباسی سینمای ایران یاد میکند.
معصومی در عین حال به این نکته اشاره میکند که بازگرداندن کتابهای ایرانی به فیلمنامه عموماً پردردسر است و مشکل نارضایتی نویسندگان را بهدنبال دارد، بر این اساس فیلمساز ترجیح میدهد با فیلمنامهای طرف باشد که تکلیفش با آن مشخص است: «اختلافاتی به وجود میآید که باعث دلزدگی کارگردان برای رفتن سراغ کار اقتباسی میشود. بهعنوان نمونه آقای دولتآبادی هیچ وقت از اینکه آقای کیمیایی «اوسنه بابا سبحان» را تبدیل به فیلم «خاک» کرد، راضی نشد و همیشه بین این دو جدل بود. اما هماهنگی خوبی بین مهرجویی و ساعدی زمینه ساخت فیلمهای برجستهای مثل «دایره مینا» شد که باعث تأسیس سازمان انتقال خون شد یا «گاو» که موج نو در سینمای ایران را ایجاد کرد.»
ممیزی و سانسور مانع بزرگی است که به اعتقاد معصومی دست فیلمساز را در اقتباس از آثار برگزیده بسته است. او از علاقهمندی خودش برای ایرانیزه کردن قصه «دزد سگها» نجیب محفوظ مثال میآورد: «من نمیتوانم شخصیت نور را که به اعتقاد من جزو زیباترین شخصیتهای داستانی است به تصویر بکشم چرا که سینمای ایران اجازه نمیدهد که به زنی بدکاره که با مرام و با معرفتترین فرد قصه هم هست بپردازم.»
معصومی در ادامه به نمونههای درخشان ادبی ایران مثل «کلیدر» محمود دولتآبادی اشاره میکند و پررنگتر بودن ممیزی در سینما نسبت به ادبیات را مانع بزرگ سینمایی شدن چنین اثری عنوان میکند: «آیا واقعاً دولت آبادی اجازه میدهد رابطه گل محمد و مارال در مزرعه را حذف کنید؟ چون سینمای ایران اجازه تصویر آن را نمیدهد. ما میتوانیم خودمان را سانسور کنیم ولی دنیای ذهنی نویسنده را که نمیتوانیم سانسور کنیم.»
جزایر جدا افتاده ادبیات و سینما
ناهید طباطبایی، نویسنده ایرانی که رمان «چهل سالگی» او توسط مصطفی رستگارپور به فیلمنامه سینمایی تبدیل شد و فیلم «چهل سالگی» توسط علیرضا رئیسیان ساخته شد و همچنین داستان همایون از مجموعه داستان «جامهدران»اش نیز بهطور مشترک توسط او و حمیدرضا قطبی به فیلمنامه فیلم «جامهدران» تبدیل شد، بر این باور است که از موانع اصلی در مسیر اقتباس ادبی در سینما تعامل نداشتن اهالی کتاب و سینما است: «ارتباط محکم و درستی بین ادبیات و سینمای ایران وجود ندارد و البته این همنشینی و همدم نبودن فقط معطوف به این حوزه نیست و در همه رشتههای هنری این گسست وجود دارد.»
او در پاسخ به سؤالی درباره قیاس دورهای که آثار غلامحسین ساعدی در قالب فیلم یا نمایش توسط چهرههایی چون داریوش مهرجویی و جعفر والی اجرا میشد با شرایط امروز، میگوید: «پدرم مترجم بود و اولین مدیر تئاتر سنگلج، شاهد بودم که تمام مدت اهالی هنر با هم معاشرت میکنند و با هم هستند اما متأسفانه امروز به خاطر ورود آدمهای غیرحرفهای، ارتباطات حرفهای از بین رفته و باندبازی و دستهبندیهای مختلف شکل گرفته است.»
طباطبایی در توضیحات تکمیلی میافزاید: «خیلی از کارگردانانها خود را تافته جدا بافته میدانند و نیازی به کار گروهی احساس نمیکنند، فقط به نوشتههای خود اکتفا میکنند و توجهی به تخصص و مهارت نویسنده و اعتباری که به کار آنها میدهد ندارند.» یکی دیگر از موانع این مسیر به اعتقاد این نویسنده این است که فیلمسازان ایرانی داستان نمیخوانند و بیشتر توجه و نگاهشان معطوف به آثار تولیدی دیگر کشورهاست.
او البته به این نکته هم اشاره میکند که تمام آثار ادبی قابل اقتباس نیستند و بخشی از این آثار چنین قابلیتی را دارند که به این بخش هم بیتوجهی میشود. طباطبایی در نهایت از فقدان قانون حمایتی مناسب برای احقاق حقوق معنوی و مادی نویسندگان یاد میکند: «بسیاری از دوستان من پیشنهاد همکاری با اهالی سینما را رد میکنند چون اعتماد ندارند. گاهی هم که با ترس و لرز قبول میکنند، در نهایت اواسط کار متوجه میشوند که مغبون شدهاند چرا که ما قانون کپی رایت نداریم و اگر تهیهکننده منصف باشد نهایتاً دستمزد بازیگر نقش چندم فیلم را برای نویسنده در نظر میگیرد.»
- مطالب مرتبط
- پرفروش ترین کتاب های سال ۹۸ معرفی شدند
- شیراز به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شد
- کتاب ۵۷درصد گرانتر شد
- انتشار ترجمۀ دو رمان از غلامحسین ساعدی در ترکیه
- نمایشگاه کتاب زودتر از هر سال برگزار می شود
- نویسندهای که کتابهایش به اسم دیگران منتشر شد!
- سلبریتیها در وادی ادبیات چه می کنند؟!
- کتابِ روان شناسانۀ شیلا خداداد رونمایی شد!
- چهار اشتباه رایج که نویسندگان مرتکب میشوند
- ادعای یک نویسنده درباره شباهت کتابش با فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده»/سیدی در جریان است!
نظرات کاربران
- 20 فیلم جنجالی که نباید با همسر یا نامزدتان تماشا کنید! (قسمت1)/دختر خوب و دختر گمشده!
- معرفی بهترین فیلم های عاشقانه 2018
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- بشنوید: «رسم عاشقی» اثر رسول نجفیان درباره شهدا
- ببینید: زن و شوهری که در30 فیلم، نقش خودشان را بازی کرده اند!
- ده فیلم مناسب برای درون گراها و انزوا طلبان!
- عکس/ تیپ مردانۀ نيوشا ضيغمى در فيلم «هشتگ»
- نگاهی به چند اثر حاضر در جشنواره فیلم فجر
- دست زدنِ مجری مرد به زن، برنامۀ زنده را به هم ریخت +ویدئو
- شکایت خانواده آتنا اصلانی از امیر تتلو
- سرنوشتِ دکورهای میلیاردی سریال «مختارنامه»/ به فیلمبرداران «عروسی» اجاره داده می شود!
- نکات اولیه ای که هر فیلمنامه نویس باید بداند
- صد نقشِ فراموش نشدنی سینما و تلویزیون ایران
- عکسهای بدون حجاب بازیگر معروف ایرانی در کانادا
- «جنگ ستارگان» ۴۵۰ میلیون دلاری شد
- ماجرای مرگ برادرِترانه علیدوستی درچهارشنبه سوری
- معروف ترین و پر بیننده ترین سریال های ترکی/ از عشق ممنوع تا عشق اجاره ای!
- آیا علیخانی دوباره برنامه ماه عسل را میسازد؟
- شاهد احمد لو و ویدا جوان در حمام عمومی!
- رقابت 22 فیلم در چهلمین جشنواره فیلم فجر
- نگاهی به فیلم «زیر سقف دودی» / رد پای مغشوش زیبای آمریکایی
- آنجلینا جولی معشوقه ی شیطان میشود!
- بازیگران ایرانی که همسران غیر ایرانی دارند+عکس
- نامگذاری خیابانی به نام شجریان در تهران
- افشاگری پرنسس دایانا در مستندی بحث برانگیز
- یک بازیگر زن سینما و تلویزیون، کشف حجاب کرد!
- انتشار یک فیلم کودکانه در شبکه نمایش خانگی
- پرستویی: من تا حالا با پول کثیف کار نکردهام
- نقد کوتاهی بر فیلم "هفت و نیم"/فقط گفتن و رفتن!
- عجیبترین اتفاقات سال 2020 در پروژههای سینمایی
- فیلم هایی که بحران های زندگی زناشویی را نمایش دادند
- سانسور عجیبِ پاهای یک زن در شبکۀ نسیم!
- آیا سایت های فروش بلیت، تماشاگران را فریب می دهند؟
- 12 گام برای نوشتن یک فیلمنامه ی انیمیشن
- کمدین هایی که نقش جدی بازی کردند/ از مهران غفوریان تا رضا عطاران و جواد عزتی
- علیرضا خمسه راز مگوی «پایتخت» را فاش کرد!
- رکورد عجیب یک بازیگر در زمینه کشیدن سیگار
- اظهارات جواد رضویان دربارۀ غفوریان و شفیعیجم
- ناگفتههای «سیما بینا» در آستانه ی 75 سالگی
- بازیگرانی که از بازی در این فیلم ها متنفر بودند
- نگاهی به بنفشه آفریقایی/ مردانگی های یک زن!
- ببینید: تغییرِ ظاهر مجری زن تلویزیون!
- «کچلیک»؛ اسپانسر عجیب کنسرت «گلزار»!
- عصبانیت مهران احمدی از سانسور حرفهایش
- پرفروش ترین کتاب های سال ۹۸ معرفی شدند
- درماه آخرپاییز،چه نمایش هایی روی صحنه رفته اند؟
- ۱۰ معلم فراموشنشدنی دنیای سینما و تلویزیون
- تمرین بازیگری در خانه
- ماهچراغ شبیه به 90 شبی های مهران مدیری نیست!
- ببینید: دیدار شهاب حسینی با بازیگر معروف هالیوود
- آخرین لیست ممنوع التصویرهای تلویزیون
- کچلهای سینما، از جمشید آریا تا صفر کشکولی!
- هدیه تهرانی هَمــگـُناهِ مهتاب کرامتی شد!
- پوراحمد: با بُکن نَکنهای صداوسیما کنار نمیآیم!
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- معرفی بهترین فیلم های عاشقانه 2018
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- بشنوید: «رسم عاشقی» اثر رسول نجفیان درباره شهدا
- ببینید: زن و شوهری که در30 فیلم، نقش خودشان را بازی کرده اند!
- ده فیلم مناسب برای درون گراها و انزوا طلبان!
- عکس/ تیپ مردانۀ نيوشا ضيغمى در فيلم «هشتگ»
- نگاهی به چند اثر حاضر در جشنواره فیلم فجر
- دست زدنِ مجری مرد به زن، برنامۀ زنده را به هم ریخت +ویدئو
- شکایت خانواده آتنا اصلانی از امیر تتلو
- سرنوشتِ دکورهای میلیاردی سریال «مختارنامه»/ به فیلمبرداران «عروسی» اجاره داده می شود!
- نکات اولیه ای که هر فیلمنامه نویس باید بداند
- صد نقشِ فراموش نشدنی سینما و تلویزیون ایران
- عکسهای بدون حجاب بازیگر معروف ایرانی در کانادا
- «جنگ ستارگان» ۴۵۰ میلیون دلاری شد
- ماجرای مرگ برادرِترانه علیدوستی درچهارشنبه سوری
- معروف ترین و پر بیننده ترین سریال های ترکی/ از عشق ممنوع تا عشق اجاره ای!
- آیا علیخانی دوباره برنامه ماه عسل را میسازد؟
- شاهد احمد لو و ویدا جوان در حمام عمومی!
- رقابت 22 فیلم در چهلمین جشنواره فیلم فجر
- نگاهی به فیلم «زیر سقف دودی» / رد پای مغشوش زیبای آمریکایی
- آنجلینا جولی معشوقه ی شیطان میشود!
- بازیگران ایرانی که همسران غیر ایرانی دارند+عکس
- نامگذاری خیابانی به نام شجریان در تهران
- افشاگری پرنسس دایانا در مستندی بحث برانگیز
- یک بازیگر زن سینما و تلویزیون، کشف حجاب کرد!
- انتشار یک فیلم کودکانه در شبکه نمایش خانگی
- پرستویی: من تا حالا با پول کثیف کار نکردهام
- نقد کوتاهی بر فیلم "هفت و نیم"/فقط گفتن و رفتن!
- عجیبترین اتفاقات سال 2020 در پروژههای سینمایی
- فیلم هایی که بحران های زندگی زناشویی را نمایش دادند
- سانسور عجیبِ پاهای یک زن در شبکۀ نسیم!
- آیا سایت های فروش بلیت، تماشاگران را فریب می دهند؟
- 12 گام برای نوشتن یک فیلمنامه ی انیمیشن
- کمدین هایی که نقش جدی بازی کردند/ از مهران غفوریان تا رضا عطاران و جواد عزتی
- علیرضا خمسه راز مگوی «پایتخت» را فاش کرد!
- رکورد عجیب یک بازیگر در زمینه کشیدن سیگار
- اظهارات جواد رضویان دربارۀ غفوریان و شفیعیجم
- ناگفتههای «سیما بینا» در آستانه ی 75 سالگی
- بازیگرانی که از بازی در این فیلم ها متنفر بودند
- نگاهی به بنفشه آفریقایی/ مردانگی های یک زن!
- ببینید: تغییرِ ظاهر مجری زن تلویزیون!
- «کچلیک»؛ اسپانسر عجیب کنسرت «گلزار»!
- عصبانیت مهران احمدی از سانسور حرفهایش
- پرفروش ترین کتاب های سال ۹۸ معرفی شدند
- درماه آخرپاییز،چه نمایش هایی روی صحنه رفته اند؟
- ۱۰ معلم فراموشنشدنی دنیای سینما و تلویزیون
- تمرین بازیگری در خانه
- ماهچراغ شبیه به 90 شبی های مهران مدیری نیست!
- ببینید: دیدار شهاب حسینی با بازیگر معروف هالیوود
- آخرین لیست ممنوع التصویرهای تلویزیون
- کچلهای سینما، از جمشید آریا تا صفر کشکولی!
- هدیه تهرانی هَمــگـُناهِ مهتاب کرامتی شد!
- پوراحمد: با بُکن نَکنهای صداوسیما کنار نمیآیم!