در واپسین روزهای سال ۹۶ دولت و سازمان سینمایی در سه گزارش مهم به ارایه اطلاعاتی درباره سینمای ایران پرداختند که خبر اول مربوط به اعلام رقم هزینه برگزاری سی و ششمین جشنواره ملی فیلم فجر در سال ۹۶ از سوی سازمان سینمایی، دومی گزارشی از سوی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری با موضوع تحلیل محتوای فیلم های حاضر در بخش مسابقه سی و ششمین جشنواره ملی فیلم فجر و سومی گزارشی از سوی بنیاد سینمایی فارابی از زیرمجموعه های سازمان سینمایی درباره حمایت های هفت ساله این بنیاد از فیلم های سینمایی، بود.

این اطلاعات در حالی از سوی سازمان سینمایی و دولت ارایه شدند که سیدمرتضی موسویان رییس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۲۰ اسفندماه سال ۹۶ در گفتگو با خبرنگار مهر در توضیح علت بی‌پاسخ ماندن حدود ۱۰ درخواست کاربرانِ سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در وزارت ارشاد که مربوط به مسایل مالی در رابطه با سازمان سینمایی است و حدود یک سال هم از ثبت این درخواست‌ها در سامانه یادشده می‌گذرد، گفت: با توجه به تاکید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ما قطعاً زمان پاسخگویی به درخواست‌ها را در این سامانه، کوتاه خواهیم کرد.

در تحلیل اولیه سه مطلب منتشرشده می توان مانند تعدادی از افراد که بیشتر در کانال های تلگرامی و یا صفحات اینستاگرامی این اتفاق را تحسین کرده اند، عملکرد سازمان سینمایی را مثبت ارزیابی و ابراز خوشحالی کرد که یک نهاد اقدام به ارایه اطلاعاتی کرده است.

گرچه این گزارش ها در زمانی منتشر شد که به دلیل نزدیکی به تعطیلات نوروزی فضای اطلاع رسانی افت کرده و فرصت تحلیل منتقدان و رسانه های رسمی کم شده است ولی ناگزیریم در همین فضای مرده خبری به تحلیل این سه گزارش و به ویژه تاثیر کنار هم قرار گرفتن آنها و نمایی که از سینمای ایران و فعالیت سینماگران ارایه می کنند، بپردازیم.

خبر اول همانطور که اشاره شد رقم هزینه سی و ششمین جشنواره ملی فیلم فجر را اعلام می کرد. خبر به نقل از معاون توسعه، مدیریت و منابع سازمان سینمایی در یک جمله کلیدی خلاصه شده بود: «هزینه های این دوره از جشنواره چهار میلیارد و ششصد و سی و نه میلیون و پانصد و هشتاد و دو هزار و ششصد تومان بوده که کم شدن هزینه ها در جشنواره سی و ششم بی سابقه بوده و در هشت دوره اخیر کمترین رقم را به خود اختصاص داده است.»

شفافیت به شکل مبهم!

این خبر که پیشینه انتشار آن فشار بیش از یک سال رسانه ها برای شفافیت مالی سی و پنجمین جشنواره ملی فیلم فجر و اختلاف رقم های مطرح شده درباره بودجه آن بود، بدون اعلام ریز هزینه ها منتشر شد و پرسش ها را درباره ابهامات مالی جشنواره ملی فیلم فجر در سال ۹۵ باقی گذاشت.

هنوز پاسخی شفاف و قانع کننده درباره اختلاف رقم اعلام شده از سوی روابط عمومی سازمان سینمایی و سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات درباره هزینه سی و پنجمین جشنواره ملی فیلم فجر دریافت نشده است. (توضیح: شنبه ۸ اسفند ماه ۹۵ روابط عمومی سازمان سینمایی در بیانیه ای هزینه جشنواره ملی فیلم فجر ۳۵ را ۵ میلیارد و ۸۵۰ میلیون تومان اعلام کرد ولی ۱۲ مهر ماه ۹۶ سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات هزینه سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر در بخش ملی را ۱۱۶/۷۱۴/۹۹۹/۷۳۲ ریال، معادل یازده میلیارد و ۶۷۱ میلیون و ۴۹۹ هزار و ۹۷۳ تومان اعلام کرد.)

در حالی که هنوز ابهامات مالی درباره جشنواره ملی فیلم فجر در سال ۹۵ و این اختلاف مالی پابرجاست، رقمی کلی و بدون جزییات درباره جشنواره ملی فیلم فجر در سال ۹۶ از سوی سازمان سینمایی اعلام می شود که این رقم نسبت به جشنواره ۱۱ میلیاردی سال قبلش ۷ میلیارد کمتر هزینه برداشته است.

در تحلیل این خبر اولین پرسش این است که ۷ میلیارد مابه‌التفاوت از چه بخش هایی صرفه جویی شده است؟

چرا جزییات هزینه‌کرد جشنواره سال ۹۵ و ۹۶ اعلام نمی شود تا بتوان نمایی دقیق تر داشت و رسانه ها، اهالی سینما و منتقدان بدانند ۷ میلیارد صرف چه امری می شده که امکان حذف آن وجود داشته و چرا در همه این سال ها چنین هزینه های اضافه ای صرف می شده است؟

این همه سیاهی در فیلم های جشنواره فیلم فجر ۳۶

از آنجا که موضوع این گزارش تحلیل سه گزارش اخیر است از مساله رقم بودجه جشنواره فیلم فجر عبور کرده و به بررسی گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری از تصویر ایران در جشنواره سی و ششم ملی فیلم فجر می پردازیم.

این گزارش در ۱۳ آیتم شامل جامعه، خانواده، زنان، انسان، تکنیک و تکنولوژی، آینده و امید و رویا، اخلاق و دین، گسست نسلی، قانون، عقلانیت و پیشرفت، امنیت و آزادی، «ما»/هویت ملی، آسیب ­های اجتماعی به بررسی تحلیلی محتوای آثار بخش مسابقه سی و ششمین جشنواره ملی فیلم فجر پرداخته و در همه آیتم ها وضعیت آثار را مناسب ارزیابی نکرده است. اصل گزارش را اینجا بخوانید.

به طور مثال در بخشی از این گزارش می خوانیم: «تصویر «جامعه ایران» در مجموع فیلم­‌های جشنواره فجر ۹۶، تصویرِ جامعه‌ای «درهم»، «بی­‌نظم»، «در آستانه اضمحلال» است و در آن «تضاد طبقاتی» به بیانی سطحی ارائه شده‌است؛ جامعه‌ای که هیچ نشانه­‌ای از «گذشته افتخارآمیز» ندارد، «زمان حال» در آن به حالت تعلیق درآمده است، و «آتیه روشنی» از خلال فیلم‌ها برای آن ترسیم نمی‌شود. به عبارت دیگر، «حبل متینی» که درباره آن وفاق جمعی وجود داشته باشد ارائه نمی‌شود و در نتیجه وضعیت تیره و مبهم است و مقصدی در افق قابل مشاهده نیست.»

از آنجا که بنابر ادعای برگزارکنندگان جشنواره فیلم فجر، از بین آثاری که متقاضی حضور در این رویداد هستند بهترین آنها از سوی هیات انتخاب برگزیده می شوند حال باید از مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی پرسید که در یک سال گذشته چرا انقدر از تولید فیلمنامه ها در سینمای ایران غافل بوده اند که بهترین های سینمای ایران آثاری شده اند که شایسته شدیدترین نقدها از سوی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری هستند؟

از آنجا که سینما در ایران به دولتی شکل ممکن به حیات خود ادامه می دهد به نظر می رسد پیش از آنکه سینماگران در معرض پرسش قرار گیرند که چرا خروجی بهترین آثار یک سال سینمای ایران تا این حد به دور از سیاست های ملی و دینی است، این سازمان سینمایی و شوراهای پروانه ساخت و نمایش آن است که باید پاسخگو باشند، زیرا این ها هستند که هم فیلمنامه آثار را می خوانند و ممیزی می کنند و مجوز می دهند و هم در مسیر ساخته شدن آثار بر آنها نظارت می کنند و هم در زمان نمایش اگر فیلم ها مورد تایید نباشند با اصلاحیه هایی روبه رو می شوند که بعضا به فیلمبرداری مجدد و تغییر در تدوین فیلم منجر می شود؛ این یعنی اینکه از نقطه صفر تا صد ساخت یک فیلم سینمایی نظارت دولت کاملا حاکم است.

مساله دیگر این است که سینماگران از اینکه چه در مرحله نگارش فیلمنامه و چه ساخت و نمایش مورد نظارت دولتی قرار می گیرند حس خوبی ندارند.

ما به شما پول داده ایم!

و اما نگاهی داریم به گزارش سوم که از سوی بنیاد فارابی اعلام و در آن رقم بودجه ای که برای ساخت ۳۲۹ فیلم از سوی سازمان سینمایی پرداخته شده ۸۳ میلیارد تومان مشخص شده است.

روشن شدن این رقم ها و اسامی پروژه هایی که مورد حمایت مالی سازمان سینمایی قرار گرفته اند حرکت شجاعانه ای است که عمده دلیل آن هموار کردن مسیر برای انجام پروژه ورود سینما به بورس(که خبرهای آن از سوی بنیاد فارابی و با حضور علیرضا تابش در جلسات مربوطه اعلام شده) و همچنین مسیر جدید برای اعطای تسهیلات دولتی به پروژه های سینمایی است.

ولی باز هم پس از مواجهه اولیه با این خبر و فروکش کردن شادی ناشی از شفافیت در اطلاع رسانی، این سوال ها پیش می آید که این پول ها چرا داده شد؟ با چه متر و معیاری رقم ها مشخص و تخصیص یافت؟ انتخاب پروژه هایی که مورد حمایت قرار گرفتند چگونه بود؟ آنهایی که نیاز به حمایت داشتند و این رقم ها از آنها دریغ شد چرا از لیست خط خورده بودند؟

در این زمینه هم نمی شود سمت پیکان انتقاد را به سمت سینماگران برد و گفت شما چرا از فارابی بودجه گرفتید بلکه این فارابی است که باید پاسخ دهد چرا و چگونه پول ها را توزیع کرده است. سینماگران چه فیلم ضعیف ساخته اند چه قوی، فیلمنامه شان را سازمان سینمایی مصوب کرده و همان فیلمنامه را به فارابی به عنوان نهاد زیرمجموعه سازمان سینمایی برده و طلب بودجه کرده اند و درنهایت سازمان سینمایی به آنها مجوز اکران داده است.

اگر این رقم ها منتشر شده تا نشان بدهد دولت از سینماگران حمایت می کند ولی آنها فیلم هایی می سازند که در اکران موفقیتی ندارد و مخاطب آنها را تماشا نمی کند باز برمی گردیم به همان استدلال فیلمنامه ای که دولت مصوب و فیلمی که دولت آن را تایید می کند تا اکران شود و حتی اینجا مساله مافیای اکران هم اضافه می شود که باز پای دولت در میان است و بسیاری از تحلیل گران و صاحبان فیلم های مستقل، منتقد وضعیت اکران هستند. از سوی دیگر میزان فروش فیلم ها نشان می دهد که به غیر از چند کمدی پرفروش بقیه آثار سینمای ایران فروش قابل قبولی ندارند و به سوددهی نمی رسند پس باید مشکل را جای دیگر جستجو کرد.

در پایان و با یک نگاه اجمالی می توان گفت؛اگر سازمان سینمایی جشنواره فیلم فجر ۴ میلیاردی برگزار می کند بهتر است هم جزییات هزینه‌کرد آن را اعلام کند و هم اعلام کند چرا همین جشنواره را قبلا با رقم های چند ده میلیاردی برگزار می کرده است؟

اگر سینماگران فیلم های سیاه نما می سازند، سازمان سینمایی اعلام کند چرا به این فیلمنامه ها مجوز ساخت داده و چرا زمان دادن پروانه نمایش برای حضور در جشنواره فیلم فجر دست به کاری نزده و چرا هیات انتخاب جشنواره آثاری تا این حد سیاه نما را انتخاب کرده و درنهایت هیات داوران به آنها جایزه داده اند؟اگر سینماگران زیادی از دولت پول گرفته اند، سازمان سینمایی اعلام کند بر چه اساسی این پول ها را به برخی افراد و پروژه ها داده است؛ آنهم پروژه هایی که ظرفیت بازگشت سرمایه نداشته اند؟