بزرگترین رخداد فرهنگی سال ایران درحالی تمام شد که به نظر می‌آید این رویداد هم از شرایط نامناسب‌ اقتصادی این‌روزها و وضعیت نامناسب کاغذ بی‌نصیب نماند. اگرچه قائم‌مقام سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از افزایش ٣٧درصدی مبلغ خرید تا پایان روز نهم خبر داد، اما با درنظرگرفتن افزایش قیمت‌ کتاب‌ها احتمالا تعداد کتاب‌های راه‌یافته به خانه‌های ایرانیان اگر کاهش نیافته باشد، افزایشی هم نداشته است. در همین شرایط نامناسب هم البته کتاب‌بازها، روزهای پرهیجانی را پشت سرگذاشتند و در کنار بازدید از نمایشگاه، بعضی آثار مدنظر خود برای مطالعه در سال پیش‌رو را هم خریداری کرده‌اند. در این بین اما پرفروش‌های یکی از بزرگترین و پربیننده‌ترین نمایشگاه‌های کتاب جهان، مانند سال‌های پیش در هاله‌ای از ابهام است؛ اگرچه برخی ناشرها در معرفی پرفروش‌های خود پیشگام‌اند، اما تعدادی دیگر بر این باورند‌ که انتشار چنین فهرستی می‌تواند به سلیقه مخاطب جهت دهد و روی خرید آنها تاثیر بگذارد. علاوه‌براین بعضی منتقدان انتشار چنین فهرست‌هایی هم معتقدند که در ایران «پرفروش‌ها» دقیق و لزوما پرفروش نیستند، چون ممکن است ناشر با هدفی خاص کتاب‌هایی را در این فهرست قرار دهد و درحال حاضر امکان صحت‌سنجی هم وجود ندارد. علاوه‌براین بعضی از ناشران هم ترجیح هم می‌دهند اطلاعاتی درباره پرفروش‌های خود منتشر نکنند، چون به اعتقاد آنها «با این کار زمینه برای برخورد و حذف کتاب‌های پرفروش فراهم می‌شود.» با همه این اوصاف، «شهروند» در این گزارش به بررسی کتاب‌های پرطرفدار در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب پرداخته تا شاید بتوان براساس چنین فهرستی از سلیقه کتاب‌بازهای ایرانی سردرآورد.

پیشتازی رمان‌های همیشه پرفروش

«چشمه» به عنوان یکی از انتشارات عمومی و پرطرفدار ایران، امسال هم در نمایشگاه کتاب حضور داشت و غرفه این نمایشگاه روزهای شلوغی را پشت‌سرگذاشت. البته در روزهای برگزاری این نمایشگاه، فروشگاه‌های این انتشارات در تهران و همچنین فروش اینترنتی هم برقرار بود که براساس اطلاعات منتشرشده در پایگاه خبری این انتشارات، برخی کتاب‌های همیشه پرطرفدار، امسال هم در سبد خرید فرهنگی مردم قرار گرفتند. در صدر این فهرست هشت کتابی، داستان بلند غیرفارسی «۱۹۸۴» اثر «جورج اورول» قرار دارد؛ کتابی ۳۴۹ صفحه‌ای به قیمت ۴۰ هزار تومان. آثار اورول از جمله «قلعه حیوانات» سال‌هاست که در ایران مخاطبان فراوانی پیدا کرده و هرساله نامی از این دو کتاب در بین پرفروش‌ها دیده می‌شود. دومین پرفروش چشمه، کتابی چاپ اولی و منتشرشده در سال ۹۸ است؛ «اعلان قرعه‌ی ۴۹» اثر «تامس پینچن» و ترجمه «طهورا آیتی» که در ۲۲۸ صفحه و با قیمت ۳۳ هزارتومان در نمایشگاه کتاب عرضه شد. کتاب طنز «چرت‌و‌پرت» اثر «ابراهیم رها» هم یکی دیگر از چاپ‌اولی‌های پروفروش چشمه است. «شیفتگی‌ها» اثر «خابیر ماریاس» و ترجمه «مهسا ملک مرزبان» هم رمان دیگری از پرفروش‌های این نشر است که باوجود انتشار در سال ۹۸ تاکنون به چاپ سوم رسیده است. چهار پرفروش دیگر این نشر هم به ادبیات داستانی اختصاص دارد: «طریق بسمل شدن» اثر «محمود دولت‌آبادی»، «عقاید یک دلقک» به نویسندگی «هاینریش بل» و ترجمه «محمد اسماعیل‌زاده»، «مجوس» اثر «جان فاولز» و با ترجمه «پیمان خاکسار» و همچنین «مردی به نام اوه» به نویسندگی «فردریک بکمن» و ترجمه «حسین تهرانی.»

قیمت هشت کتاب پرفروش نشر چشمه، ۳۲۰ هزارتومان است. علاوه‌براین تمام این هشت کتاب در حوزه ادبیات است؛ یکی طنز و هفت مورد دیگر هم داستان بلند. البته این علاقه به رمان و داستان در بین پرفروش‌های دیگر ناشران عمومی هم دیده می‌شود و به نظر می‌آید همچنان داستان، بخش جدایی‌ناپذیر سلیقه ایرانیان در انتخاب کتاب است.

علاقه به تاریخ روشنفکری و اندیشه سیاسی

در نمایشگاهی که امسال شعار خود را «دانستن توانستن است» انتخاب کرد، بعضی انتشارات فعال در حوزه‌های اندیشه و علوم‌انسانی هم از غرفه‌های پرطرفدار برای مخاطبان و کتاب‌دوستان ایرانی بود. «شیرازه کتاب ما» یکی از این انتشارات است که در نمایشگاه امسال هم با آثار تالیفی و ترجمه جدید حضور پیدا کرد و با استقبال مناسبی هم روبه‌رو شد. براساس گفته‌های یکی از مسئولان این انتشارات به «شهروند» پرفروش‌های این انتشارات در نمایشگاه کتاب امسال، ۱۰ اثر زیر است:

  اندیشه اصلاح دین در ایران (دوجلدی)/ سیدمقداد نبوی رضوی

  استاد نادان/ ژاک رانسیر/ ترجمه آرام قریب

   سیاست‌های خیابانی/ آصف بیات/ ترجمه سید اسدالله نبوی

   نه طبقه، نه متوسط/ مراد ثقفی

  چندسالاری/ رابرت دال/ ترجمه ابراهیم اسکافی

  خشونت و نظام‌های اجتماعی/ داگلاس نورث، جان جوزف، ربی واینگاست/ ترجمه بهنام ذوقی

 روشنفکران و دولت در ایران/ نگین نبوی/ مترجم: حسن فشارکی

شهروندی چندفرهنگی/ ویل کیملیکا/ ترجمه: ابراهیم اسکافی

هواهای نفسانی و منافع؛ استدلال‌های سیاسی به طرفداری از سرمایه‌داری پیش از اوج‌گیری/ آلبرت هیرشمن/ مترجم: محمد مالجو

 تاریخ مکتوم/ سیدمقداد نبوی رضوی

آثار پرفروش در انتشارات «شیرازه کتاب ما» متنوع است و همین موضوع شاید دسته‌بندی سلیقه مخاطبان را به امری دشوار تبدیل کند. «ابراهیم اسکافی» مترجم و ویراستار این انتشارات درباه حوزه کاری این انتشارات به «شهروند» می‌گوید: «بیشتر در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی و حوزه‌ای هم درباره تاریخ معاصر که به صورت تخصصی درباره وقایع مختلف، اسناد و پژوهش منتشر می‌کند.» اما پرفروش‌های این انتشارات چه اطلاعاتی درباره سلیقه مخاطبان در این حوزه می‌دهد. اسکافی دراین‌باره هم می‌گوید: «کتاب‌های پرفروش امسال چندان ارتباط محتوایی با هم ندارند، ولی شاید وجه مشترک بسیاری از آنها پرداختن به اندیشه سیاسی و تاریخ روشنفکری است، هرچند کتاب «استاد نادان» یک کتاب کلاسیک در زمینه فلسفه آموزش است، ولی در کل نمی‌توان درباره این چندروز به جمع‌بندی دقیق رسید.»

 فروش کم‌سابقه بود؛ دست این مردم را باید بوسید

انتشارات «نگاه» که از سال ۱۳۵۲ با محوریت فرهنگ، هنر و ادبیات فعالیت خود را آغاز کرد، یکی از غرفه‌های پرطرفدار نمایشگاه امسال بود و علاوه‌بر کتاب‌های پیشین، آثار تازه‌ای را هم در سال جدید و در روزهای نمایشگاه کتاب رونمایی کرد. «بابک رئیس‌دانا» یکی از مسئولان این انتشارات، پرفروش‌‌های نگاه در روزهای برگزاری نمایشگاه را ۸ کتاب زیر عنوان می‌کند:

  رومی (جلال‌الدین محمد)/ بهمن شکوهی/ چاپ اول

  سپید برفی باید بمیرد/ نله نویهوس/ فروغ مهرداد

  کابل اکسپرس/ سدریک بانل/ ابوالفضل‌الله دادی

   من یک گربه هستم/ ناتسومه سوسه‌کی/ ترجمه پرویز همتیان بروجنی

   پنه لوپه به جنگ می‌رود/ اوریانا فالاچی/ ترجمه فرشته اکبرپور

  جنایات و مکافات/ فئودور داستايوسكى/ اصغر رستگار

  پسرانی از جنس روی/ سوتلانا الکسیویچ/ ترجمه‌ ابوالفضل الله‌دادی

   توتم و تابو/ زیگموند فروید/ محمدعلی خنجی

رئیس‌دانا در توضیح سلیقه مخاطبان انتشارات نگاه در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب هم به «شهروند» می‌گوید: «بیشتر داستان و رمان مورد استقبال قرار گرفته است؛ حدود ۶۰درصد آثار مورد استقبال رمان و داستان‌اند. فروش کتاب‌های چاپ جدید هم در نمایشگاه بسیار عالی بود. برخلاف اینکه کاغذ امسال خیلی گران‌شده بود و ما همه فکر می‌کردیم از لحاظ تعدادی و ریالی افت داشته باشیم ولی جالب این است که استقبال هم از لحاظ تعداد و هم ریالی عجیب خوب بود.» پیش‌بینی البته این بود که با توجه به شرایط اقتصادی و قیمت کتاب، امسال بسیاری از انتشارات با استقبال کمتری نسبت به پارسال روبه‌رو شوند اما دست‌کم در انتشارات نگاه شرایط متفاوت از پیش‌بینی‌ها بود. رئیس‌دانا در توضیح این موضوع هم می‌گوید: «واقعا ما هم تعجیب کردیم و باید دست این مردم را بوسید. البته نگاه از بهار پارسال تا بهار امسال، ۱۵۰ عنوان کتاب جدید منتشر کرد که  همین کتاب‌های تازه خیلی تاثیرگذار بوده و باعث رضایت و خرید مشتریان شده است. من واقعا نمی‌دانم به چه صورتی باید از این مردم تشکر کرد.»

 اگر پرفروش‌ها را بگوییم، حذف‌شان می‌کنند

در این بین اما مدیران برخی انتشارات ترجیح می‌دهند در پایگاه اطلاع‌رسانی خود و همچنین در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها نامی از پرفروش‌ها نبرند که البته برای این موضوع دلایل متفاوتی هم دارند. مدیر یکی از انتشارات شناخته‌شده در حوزه عمومی که امسال از نمایش و فروش برخی کتاب‌های پرمخاطب خود در نمایشگاه محروم بود، در پاسخ به پرسش «شهروند» درباره پرفروش‌های امسال می‌گوید: «اگر اجازه دهید من صلاح نمی‌دانم در این‌باره حرف بزنم چون هر کتابی پرفروش می‌شود جلوی آن را می‌گیرند و ترجیحم این است که امسال چیزی در این باره نگویم. می‌دانید که امسال چند مورد از کتاب‌های پرطرفدار ما اجازه حضور در نمایشگاه نداشتند.» مدیر این انتشارات می‌خواهد که نامی از او در این گزارش هم برده نشود.

رسانه‌ای‌ها چه می‌خوانند؟

انتشارات «همشهری» یکی از غرفه‌های مورد علاقه رسانه‌ای‌ها و دانشجویان علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری است که امسال هم در نمایشگاه کتاب حضور داشت و با استقبال خوبی هم از سوی این قشر از مخاطبان نمایشگاه روبه‌رو شد. معاون غرفه این انتشارات درباره آثار پرفروش این انتشارات در نمایشگاه امسال به «خبرگزاری مهر» گفت: «کتاب‌های «نظریه‌های رسانه»، «روش تحقیق کیفی»، «تکنولوژی رسانه‌ای» و «تبلیغات و اقناع» آثار پرفروش‌تر این انتشارات بود که در مجموعه ۱۸ عنوان کتاب با موضوع ارتباطات و رسانه را در این دوره از نمایشگاه کتاب عرضه کردیم.» «علی لبافی» دراین باره توضیح داد: «با توجه به این‌که بهای آثار انتشارات نسبت به سال گذشته تغییری نداشت و ما کتاب‌های سال گذشته را ارایه دادیم، فروش خوبی را از نظر تعداد عنوان و ریالی تجربه کردیم.» همشهری البته تنها ناشر کتاب‌های مرتبط به حوزه رسانه و روزنامه‌نگاری نیست و کتاب‌های این حوزه در چندین انتشارات دیگر هم با فروش خوبی روبه‌رو شدند.

 آش شله‌قلم‌کار سلیقه مخاطبان اپلیکیشن‌های کتابخوانی

مانند چند سال گذشته امسال هم دو برنامه موبایلی پرطرفدار در حوزه کتاب یعنی اپلیکیشن‌های «فیدیبو» و «طاقچه» در نمایشگاه حضور داشتند و در روزهای برگزاری این نمایشگاه تخفیف‌هایی را هم برای مخاطبان اینترنتی خود لحاظ کردند. طاقچه هر روز یک کتاب را به صورت رایگان در اختیار مخاطبان خود قرار می‌داد و فیدیبو هم با تخفیف‌هایی فراتر از دیگر روزها تلاش کرد که مخاطبان خود را در روزهای برگزاری مهمترین نمایشگاه کتاب ایران راضی نگه دارد. نحوه عملکرد این برنامه‌ها به این صورت است که پس از عقد قراردادی با ناشرها، تعدادی از کتاب‌های آنها را برای فروش نسخه اینترنتی در برنامه خود قرار می‌دهند و مخاطب می‌تواند با رعایت حق‌ مولف (کپی‌رایت) و پرداخت هزینه‌ای کمتر از قیمت کتاب کاغذی، این کتاب‌ها را بخواند و برای همیشه هم در حساب خود در این برنامه کتاب‌هایش را داشته باشد. این دو برنامه و برنامه‌های مشابه کتاب‌هایی در حوزه‌های مختلف و از انتشارات متفاوت را عرضه می‌کنند و به همین دلیل هم در بین پرفروش‌های آنها، تنوع زیادی دیده می‌شود. آن ‌طور که یکی از مدیران طاقچه به «شهروند» می‌گوید، ۱۰ کتاب پرفروش این برنامه در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت زیر است:

    اثر مرکب/ نشر نواندیش

   حرم‌سرای قذافی/ نشر ثالث

   چاره کمرویی، قدرت اراده، دقت/ نشر نگاه

   خودت باش دختر/ نشر کوله‌پشتی

   هنر ظریف رهایی از دغدغه‌ها/ نشر میلکان

  درباره معنای زندگی/ نشر پارسه

   بیشعوری؛ راهنمای عملی شناخت و درمان خطرناک‌ترین بیماری تاریخ بشریت/ نشر تیسا

   زنان زیرک؛ چرا مردان عاشق زنان زیرک می‌شوند؟/ نشر دانژه

  چشم‌هایش/ نشر نگاه

   هفته‌ی چهل‌و‌چند؛ بیست روایت از مادری در همین روزها/ نشر اطراف

فیدیبو هم در پایگاه اطلاع‌رسانی خود نام تعدادی از آثار پرفروش را منتشر کرده که به نظر می‌آید علاقه مخاطبان این برنامه بیشتر به سمت کتاب‌های موفقیت و خودشناسی بوده است. ‌/شهروند