جمشید خاوری: سال قبل، جشنواره فیلم فجر که تمام شد مهمترین اخبار سینمای ایران مربوط به اکران نوروزی و چیدمان فیلمها بود. از سی ام بهمن فیلم «خوب بد جلف2» روی پرده رفت و مقرر شد بقیه فیلمها نیز از هفته سوم اسفند روی پرده بروند تا شاهد یک اکران موفق و میلیاردی در تعطیلات نوروز باشیم.

اما یک اتفاق غیرمنتظره و شیوع عالمگیر ویروس کرونا باعث شد که تمام پیش بینی ها نقش بر آب شود. آن اوایل که هنوز عمق فاجعه مشخص نبود، تعطیلی سینماها و سایر مراکز فرهنگی به صورت هفتگی تمدید و اعلام می شد. در آن شرایط، هنوز عده ای باور داشتند که بیماری کرونا تا آخر اسفند تمام می شود و از اول فروردین سینماها بازگشایی خواهد شد؛ اما اوضاع روز به روز بدتر می شد و وقتی که کار به قرنطینۀ خانگی کشید، عملا چند هفته از دست رفت و دست اندرکاران امر، تصمیم به عرضۀ اینترنتی یا آنلاین فیلمهای سینمایی گرفتند.

«سینما» علاوه بر هنر، یک صنعت هم هست. یعنی تعداد بسیاری که در صنعت فیلمسازی مشغول به کار هستند از بازیگران گرفته تا عوامل پشت دوربین از این راه، نان می خورند. کارکنان سینماها و پخش فیلم هم که به آنها اضافه کنیم این آمار بالاتر می رود. از طرف دیگر، شخص سرمایه گذاری که میلیاردی پول گذاشته و فیلم ساخته در پی آن است که فیلمش را زودتر اکران کند و پولش برگردد. با این تفاسیر باید چرخۀ «اکران» بچرخد و به طبعِ آن چرخۀ «تولید» هم بچرخد تا این صنعت پابرجا بماند.

از دیگر سو، با توجه به تعداد زیاد فیلمهایی که در صف اکران قرار دارند در شرایط عادی - یعنی اگر بحران کرونا پیش نمی آمد - بین پنجاه تا شصت فیلم می توانست در سال 99 روی پرده برود. اما در وضعیت فعلی که سینما ها بیش از صد روز تعطیل خواهند بود (با این فرض که از 17 خرداد بازگشایی شوند) عملا تعداد کمتری از فیلمها رنگ پرده را می بینند و تنها راهی که برای نمایش فیلمها باقی می ماند، اکران اینترنتی است.

سینمای آنلاین یا اکران اینترنتی

در اکران آنلاین یا نمایش اینترنتی، فیلمهای سینمایی به جای نمایش در سالن های سینما، با استفاده از بستر اینترنت در کامپیوتر های شخصی یا تلویزیون های خانگی نمایش داده می شود. یک سری شرکت واسط VOD   مثل فیلیمو، فیلمگردی، نماوا، فیلم نت و ... پس از عقد قرارداد با صاحبان آثار، فیلمها را در سایت خود بارگذاری می کنند سپس تماشاگران با خرید اینترنتی بلیت، می توانند تماشاگر فیلم مذکور در منزل یا محل کار خود باشند.

البته این شرکتها ادعا می کنند سایت هایشان طوری برنامه نویسی شده که کاربر با خرید بلیت فقط در یک مدت محدود می تواند فیلم را ببیند و دسترسی به دانلود فیلمها را ندارد اما واقعیت ماجرا چیز دیگری است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت!

دولتی ها پیش قدم در اکران اینترنتی

ابراهیم حاتمی کیا کارگردان و موسسه رسانه ای اوج (وابسته به سپاه پاسداران) که سرمایه گذار فیلم سینمایی «خروج» هستند به عنوان پیشگامان اکران آنلاین در ایران، فیلمشان را از 24 فروردین 99 در این بستر به نمایش درآوردند و با گذشت چند روز از اخباری که به رسانه ها دادند می شد نتیجه گرفت این فیلم با استقبال مخاطبان مواجه شده است. بعد از این فیلم، رامبد جوان و محمد شایسته تهیه کنندگان فیلم سینمایی «طلا» نیز این فیلم را از 10 اردیبهشت اکران کردند و بعد از آن نیز صاحبان فیلمهای اکران نشده ای مثل «منشی مخصوص من»، «کشتارگاه»، و ... نیز اعلام کردند که احتمال دارد فیلمشان را از این طریق اکران کنند.

قاچاق، ویروسی ویرانگرتر از کرونا

اگرچه ویروس کرونا، زیان هنگفتی به کسب و کارها - از جمله سینما- وارد کرده و چرخۀ اکران را از کار انداخته ولی این ویروس بالاخره یک روز بساطش جمع می شود و زندگی به روال سابق بر می گردد. اما باید از ویروسی دیگر ترسید که بسیار ویرانگر و زیان¬بارتر از کروناست. ویروسی به نام «قاچاق فیلم» و «دانلود رایگان» که در بدنۀ نحیف سینما رخنه کرده و اگر درمان نشود، مُسکن هایی مثل اکران آنلاین هم نمی تواند کارساز باشد و خسارتهای ناشی از تعطیلیِ تحمیلی سینما را جبران کند.

با اینکه سایت های نمایش آنلاین، ادعا کرده بودند کسی نمی تواند فیلم هایشان را دانلود کند اما نسخه غیرقانونی و قاچاق «خروج» در کمتر از 24 ساعت پس از آغاز اکران و «طلا» بعد از 48 ساعت به صورت رایگان در برخی کانال ها قرار گرفت تا ثابت شود ویروسِ «دانلود رایگان» ضررش برای سینمای ایران بیشتر از کروناست!

با وجودی که از طرف مراجع دینی اعلام شده دانلود فیلم و سایر آثار هنری بدون رضایت صاحب آن، شرعاً حرام است و نهادهای فرهنگی و قضایی نیز این کار را غیرقانونی و غیرمجاز می دانند اما برخی افراد با علم به این موضوع و لابد با دلایلی که برای توجیه کارشان دارند؛ دست به دزدی می زنند و با بهره گیری از فن آوری های پیچیده، قفل سایت های نمایش آنلاین را شکسته و نسخه ای از فیلم را دانلود کرده و به صورت رایگان در اختیار دیگران قرار می دهند تا آنها هم بدون پرداخت پول، فیلم را ببینند.

مبارزه با قاچاق و جلوگیری از دانلودهای غیرقانونی، البته در سالهای اخیر به نتایج مثبتی هم رسیده. مثلا نود درصد از سایتهای دانلود فیلم و آهنگ (که سِروِرهایشان در ایران است)، دیگر فیلمهای جدید ایرانی را به طور رایگان برای دانلود در اختیار کاربران قرار نمی دهند. چون اگر این کار را بکنند فورا فیلتر می شوند اما اگر لینک «دانلود قانونی» فیلمها را در سایت شان بگذارند، درصدی از فروش فیلمها به حساب شان واریز می شود که این برایشان سودآور تر از گذاشتنِ لینکهای دانلود غیرقانونی و رایگان است.

به نظر می رسد تحول «فرهنگ مصرف» و تغییر نگرش در فیلم بازانی که عادت به «دانلود رایگان» فیلم ها دارند می تواند زمینه را برای امنیتِ اکران آنلاین فراهم کند تا دیگر فیلم سازها نیز با کمترین نگرانی به این کار روی بیاورند و چرخۀ سینما از حرکت باز نایستد.