تحلیلی بر فیلم «درخشش»
محمدرضا نعمتی
تحلیلی بر فیلم «درخشش» ساخته استنلی کوبریگ
از نخستین روزهای پیدایش سینما، ژانر ترسناک، جذاب و موفقیت آمیز بوده چرا که از منبع مهمی تغذیه می کرده: ادبیات معتبر و فاخر که هیولاهایش قربانیان بی گناه و خوش قلبی بودند که از سوی جامعه درک نشدند. اینها نمایش دهنده تبعات دردناکی بوده اند که در نتیجه دستکاری بشر در عالم طبیعی ایجاد می شدند. با این حال تنش موجود در فیلم ترسناک بیشتر وام دار جنون، انحراف جنسی، وسواس، آزار و خشونت است.
تجربه کردن محدودیت ها و سرپیچی از آنها یکی از عناصر اساسی فیلم وحشت است: حد و مرز سلامت عقلی و دیوانگی، ذهن آگاه و ناخودآگاه، حد و مرز مرگ و زندگی. در حالی که از یک سو فیلم وحشت پیوسته پرده نزاکت بدنی و نمایشی را سوراخ و به درون آن نفوذ می کند، در عین حال اجازه می دهد که از طریق نمایش زنجیره ای از تصاویر آزار دهنده صورت پذیرد. در فیلم های وحشت اغلب پدیده های ماوراء الطبیعی و غیر طبیعی عموما در قالب متن های اجتماعی و یا خانوادگی هنجاربنیاد اغلب همراه نوعی حس نهفته و در مواقعی شدید از وحشت جنسی بیمارگونه تجسم می شوند.
پیدایش ژانر وحشت در انتهای سالهای دوران صامت سینما بنا نهاده شد اما دوران کلاسیک سینمای وحشت در نیمه ی نخست دهه 30 بود. پس از آن در دهه 50 محور اصلی سینمای وحشت از اقبال مجدد عامه به داستانهای علمی و تخیلی تغذیه می کرد و تمرکزش بر درون مایه های سیاسی و روانشناختی گردید.
اما بحث اصلی این نوشتار مربوط است به احیای مجدد ژانر وحشت در دهه 70. در این دوران سینمای ترسناک به محبوبیتی بی سابقه دست یافت و از مقبولیت و اعتبار نزد منتقدان برخوردار شد. جن گیر(فریدکین 1973) و آرواره ها(اسپیلبرگ 1975) را معمولا پیشگامان این تجدید حیات قلمداد می کنند که باعث حمایت از کار کارگردانان جوان و مستعد و ابقای استعدادهای مشابه آن ها شد. فیلم های ترسناک جان کارپنتر(هالووین 1978) در این میان به محبوبیتی ویژه برخوردار شدند و حتی استنلی کوبریک هم با پرتقال کوکی دست به تجربه در این زمینه زد و بعدها هم درخشش(1980) را ساخت که محمل سخن در این متن به شمار می رود. با این حال، علیرغم موفقیت جن گیر فقط تنی چند از کارگردانان پیشرو و صاحب سبک در سی و اندی سال اخیر به این ژانر ورود کرده و دست به ساخت فیلم وحشت زده اند که بجز کوبریک که ذکر او رفت، از فرانسیس فورد کاپولا نیز بخاطر دراکولای برام استوکر می توان یاد کرد.
دهه هفتاد دهه ای بحرانی برای خانواده های امریکا بود و این نهاد اجتماعی به شدت از همه سو مورد حملات همه جانبه قرا گرفت. در فیلم درخشش نیز خانواده ای مورد هجوم همه جانبه قرار می گیرد اما این بار نه بطور مستقیم از بیرون و بلکه عامل تباهی در درون نظام بسر می برد و نه تنها این عامل در درون نظام است، بلکه رکن اصلی آن – پدر – است که باعث فروپاشی این نظام می شود. فیلم را می توان از این منظر بررسی کرد که قهرمان و ضدقهرمان فیلم کیست؟
فیلم با نماهای هلی شات با موزیک مرموزی از منطقه ی دنور آغاز می شود؛ درختانی که از نمای چشم پرنده مانند خنجرهایی آخته می مانند که اتومبیل از میان آنها حرکت می کند. شروع فیلم میزانسن و حال و هوایی مستندگونه دارد اما هرچه پیش می رویم، طبق قواعد مرسوم ژانر نشانه های شوم یکی پس از دیگری آشکار می شوند و همانطور که اشاره شد این یادداشت را می توان به این موضوع اختصاص داد که قرمان فیلم کیست؟ دنی یا پدرش جک؟
هر دو با دعوت به ماجرا روبرو می شوند. دنی با از هوش رفتن امتناع می کند و جک مانند قهرمان راغب عمل می کند. دنی با ملاقات با استاد که زن روانشناس است آماده عبور از آستانه می شود و خانواده جک تورنس در هتل چشم انداز می مقیم شوند. در اینجا دومین استاد – که آشپز سیاه است – وارد داستان می شود اما این بار او دنی را اکیدا از رفتن به اتاق 237 منع می کند. در همان بدو ورود ارواح دخترکان مثله شده به استقبال دنی می آیند و او را به یک بازی ابدی فرامی خوانند. این دعوتی است که رد یا قبول آن موکول به پایان پیرنگ می شود. تا دقایق زیادی جک تورنس سرگرم کار خویش است و بار داستان بر دوش دنی و مادرش قرار دارد تا با سرک کشیدن به گوشه کنار هتل علاوه بر معرفی فضا، بیننده را برای اتفاقات بعدی آماده می کند. نفرین ارواح سرخپوستان کم کم گذر زمان کار خود را کرده و تاریخ را بار دیگر بر هتل چشم انداز تکرار می کند. جک بر اثر پیدا نکردن سوژه در حال فروپاشی روانی است و دچار توهمات بصری می شود. از سویی، بالاخره وسوسه پای دنی را سست می کند و او با ورود به اتاق 237 مورد حمله قرار می گیرد. جک نیز برای سر درآوردن از حرف های دنی وارد اتاق می شود و پس از مواجهه با روح زن/عجوزه از مدار عقلانیت خارج و اینجاست که سرایدار پیشین در نقاب استاد/متلون بر او ظهور کرده و برای خلاص شدن از توطئه همسر و کودک، راه مشابه خود را توصیه می کند.
در اینجا استحاله کامل یکی از قهرمانان به آنتاگونیست و برقراری اصل ضدیت در داستان را شاهدیم. دو موجود بی دفاع باید برابر هیولایی از خود دفاع کنند. این در حالی است که آشپز سیاه روشن بین همزمان با دنی از عالم غیب خبر حادثه ای غریب الوقوع را استشمام کرده و حضور دقیقه نودی وی باعث می شود زن از تبر جک جان سالم به در برد.
پس از کشمکشی نفس گیر، دنی توسط جک قاتل در هزارتوی شمشادی گرفتار می شود. با آنکه او بال مومین برای فرار از این لابیرنت را ندارد اما هوش هرمس را فرامی خواند و درست مانند این اسطوره خرد با قدم گذاشتن معکوس موفق به فریب جک می شود و همراه مادرش بوسیله ی ماشین برف روب از مهلکه می گریزد.
در یک نظر اجمالی می توان با کمی اغماض دنی را قهرمان فیلم شاینینگ خواند. در واقع درخشش فیلمی است درباره ی جک که قهرمان آن دنی است.
منابع:
ژانر فیلم- بری لنگفورد- ترجمه حسام الدین موسوی
فصلنامه سینمایی فارابی – شماره 63 – فیلم ترسناک – جرالد سی وود
- مطالب مرتبط
- برادران لیلا که بودند و چه کردند؟
- نگاهی به دو فیلم جنجالی که بر اساس زندگی قاتل زنان خیابانی ساخته شده اند
- یادداشتی درباره فیلم "چپ راست"
- نگاهی به فیلم سراسر شب/ خسته و پُر مَلال!
- نگاهی به فیلم جمشیدیه / از کوره در رفتن!
- نگاهی به فیلم "پاپ"/ عشق و چیزهای دیگر
- نگاهی به بنفشه آفریقایی/ مردانگی های یک زن!
- نقد کوتاهی بر فیلم لتیان/، دربارۀ اِلی و دربارۀ یاسی!
- نقد کوتاهی بر فیلم "هفت و نیم"/فقط گفتن و رفتن!
- نقد کوتاهی به فیلم «بی وزنی»: چیزی شبیه اسمش!
نظرات کاربران
عالی بود✌✌✌
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- کچلهای سینما، از جمشید آریا تا صفر کشکولی!
- 20 فیلم جنجالی که نباید با همسر یا نامزدتان تماشا کنید! (قسمت1)/دختر خوب و دختر گمشده!
- ماجرای مرگ برادرِترانه علیدوستی درچهارشنبه سوری
- معرفی بهترین فیلم های عاشقانه 2018
- بشنوید: «رسم عاشقی» اثر رسول نجفیان درباره شهدا
- افشاگری پرنسس دایانا در مستندی بحث برانگیز
- 10 فیلمی که حتی مردان را هم به گریه میاندازد!
- دست زدنِ مجری مرد به زن، برنامۀ زنده را به هم ریخت +ویدئو
- ببینید: تست گریم بازیگران فیلم «آقای سانسور»
- خواننده های نسل جدید با کدام آهنگ ها معروف شدند؟
- فصل دوم سریال «نفس» امسال جلوی دوربین می رود
- سانسور عجیبِ پاهای یک زن در شبکۀ نسیم!
- کدام هنرمندان در امور خیریه فعالند؟
- معروف ترین و پر بیننده ترین سریال های ترکی/ از عشق ممنوع تا عشق اجاره ای!
- ببینید: زن و شوهری که در30 فیلم، نقش خودشان را بازی کرده اند!
- تلخ ترین و تاثیرگذارترین فیلمهای جنگی سینما
- فیلم هایی که بحران های زندگی زناشویی را نمایش دادند
- کمدین هایی که نقش جدی بازی کردند/ از مهران غفوریان تا رضا عطاران و جواد عزتی
- آنجلینا جولی معشوقه ی شیطان میشود!
- واکنش بازیگر مسیحی «اکسیدان» به برخی حاشیهها
- شاهد احمد لو و ویدا جوان در حمام عمومی!
- زیباترین بازیگران زن ایرانی در رتبه بندی جهانی
- نمایش پوستر فیلمهای ایرانی در موزه سینما
- «روتوش» بهترین فیلم کوتاه جشنواره کراکوف
- پخش یک مسابقه تلفنی جدید از شبکه پنج
- افشاگری یک تهیه کننده از فساد در سینمای ایران
- هفته فیلم برزیل در ایران برگزار می شود
- هفت بازیگر ایرانی که وزن کم کرده اند
- 12 گام برای نوشتن یک فیلمنامه ی انیمیشن
- عوامل فیلم«خوک»در مراسم فرش قرمز جشنوارۀبرلین
- نگار فروزنده و نفیسه روشن در یک سریال کمدی
- میترا حجار به سراغ از یاد رفته ها رفت!
- شباهت سحر قریشی و محمود احمدی نژاد درباره یک موضوع!
- بهرام رادان و محسن کیایی در «چهارراه استانبول»
- رونمایی از پوستر کاراکترهای فیلم قاتل آمریکایی
- بازیگران ایرانی که همسران غیر ایرانی دارند+عکس
- صد نقشِ فراموش نشدنی سینما و تلویزیون ایران
- یک بازیگر زن سینما و تلویزیون، کشف حجاب کرد!
- پشت پرده شایعۀ دوستی ستارههای سینما و فوتبال/ از ترلان پروانه تا مهدی طارمی!
- ماجراهای پشت پردۀ ساخت فیلم «کفش های میرزا نوروز»
- شکایت خانواده آتنا اصلانی از امیر تتلو
- تحلیل فیلم «برادرم خسرو» از منظر نظریۀ روان درمانیِ وجود
- بهترین فیلمهای هالیوودی دربارۀ قاتلینِ زنجیرهای(1)
- مجیدی برای ساخت قسمت دوم "محمد رسول الله(ص)" مشتاق است
- آلبوم جدیدِ بدلِ «اندی» در ایران مجوز گرفت!
- ادعای الهام چرخنده درقزوین: در مالزی متحول شدم!
- عکس:تولد مهران غفوریان در کنار هنرمندان
- «روزی روزگاری در هالیوود» سریال میشود
- راز فیلم ارتباط جنسی زهرا امیر ابراهیمی فاش شد/ چه کسی سی دی «زهره» را پخش کرد؟!
- ازدواج مجددِ یک خواننده، پس از خیانت به نامزدش
- سانسورِ سکانس تجاوز در سریالِ«رهایم نکن» +فیلم
- چند راهکار برای «کادر بندی» صحیح
- بهترین بازیگران ژانر اکشن سینمای هالیوود را بشناسید
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- کچلهای سینما، از جمشید آریا تا صفر کشکولی!
- 20 فیلم جنجالی که نباید با همسر یا نامزدتان تماشا کنید! (قسمت1)/دختر خوب و دختر گمشده!
- ماجرای مرگ برادرِترانه علیدوستی درچهارشنبه سوری
- معرفی بهترین فیلم های عاشقانه 2018
- بشنوید: «رسم عاشقی» اثر رسول نجفیان درباره شهدا
- افشاگری پرنسس دایانا در مستندی بحث برانگیز
- 10 فیلمی که حتی مردان را هم به گریه میاندازد!
- دست زدنِ مجری مرد به زن، برنامۀ زنده را به هم ریخت +ویدئو
- ببینید: تست گریم بازیگران فیلم «آقای سانسور»
- خواننده های نسل جدید با کدام آهنگ ها معروف شدند؟
- فصل دوم سریال «نفس» امسال جلوی دوربین می رود
- سانسور عجیبِ پاهای یک زن در شبکۀ نسیم!
- کدام هنرمندان در امور خیریه فعالند؟
- معروف ترین و پر بیننده ترین سریال های ترکی/ از عشق ممنوع تا عشق اجاره ای!
- ببینید: زن و شوهری که در30 فیلم، نقش خودشان را بازی کرده اند!
- تلخ ترین و تاثیرگذارترین فیلمهای جنگی سینما
- فیلم هایی که بحران های زندگی زناشویی را نمایش دادند
- کمدین هایی که نقش جدی بازی کردند/ از مهران غفوریان تا رضا عطاران و جواد عزتی
- آنجلینا جولی معشوقه ی شیطان میشود!
- واکنش بازیگر مسیحی «اکسیدان» به برخی حاشیهها
- شاهد احمد لو و ویدا جوان در حمام عمومی!
- زیباترین بازیگران زن ایرانی در رتبه بندی جهانی
- نمایش پوستر فیلمهای ایرانی در موزه سینما
- «روتوش» بهترین فیلم کوتاه جشنواره کراکوف
- پخش یک مسابقه تلفنی جدید از شبکه پنج
- افشاگری یک تهیه کننده از فساد در سینمای ایران
- هفته فیلم برزیل در ایران برگزار می شود
- هفت بازیگر ایرانی که وزن کم کرده اند
- 12 گام برای نوشتن یک فیلمنامه ی انیمیشن
- عوامل فیلم«خوک»در مراسم فرش قرمز جشنوارۀبرلین
- نگار فروزنده و نفیسه روشن در یک سریال کمدی
- میترا حجار به سراغ از یاد رفته ها رفت!
- شباهت سحر قریشی و محمود احمدی نژاد درباره یک موضوع!
- بهرام رادان و محسن کیایی در «چهارراه استانبول»
- رونمایی از پوستر کاراکترهای فیلم قاتل آمریکایی
- بازیگران ایرانی که همسران غیر ایرانی دارند+عکس
- صد نقشِ فراموش نشدنی سینما و تلویزیون ایران
- یک بازیگر زن سینما و تلویزیون، کشف حجاب کرد!
- پشت پرده شایعۀ دوستی ستارههای سینما و فوتبال/ از ترلان پروانه تا مهدی طارمی!
- ماجراهای پشت پردۀ ساخت فیلم «کفش های میرزا نوروز»
- شکایت خانواده آتنا اصلانی از امیر تتلو
- تحلیل فیلم «برادرم خسرو» از منظر نظریۀ روان درمانیِ وجود
- بهترین فیلمهای هالیوودی دربارۀ قاتلینِ زنجیرهای(1)
- مجیدی برای ساخت قسمت دوم "محمد رسول الله(ص)" مشتاق است
- آلبوم جدیدِ بدلِ «اندی» در ایران مجوز گرفت!
- ادعای الهام چرخنده درقزوین: در مالزی متحول شدم!
- عکس:تولد مهران غفوریان در کنار هنرمندان
- «روزی روزگاری در هالیوود» سریال میشود
- راز فیلم ارتباط جنسی زهرا امیر ابراهیمی فاش شد/ چه کسی سی دی «زهره» را پخش کرد؟!
- ازدواج مجددِ یک خواننده، پس از خیانت به نامزدش
- سانسورِ سکانس تجاوز در سریالِ«رهایم نکن» +فیلم
- چند راهکار برای «کادر بندی» صحیح
- بهترین بازیگران ژانر اکشن سینمای هالیوود را بشناسید