نگاهی به فیلم «ساعت 5عصر»/ خودزنی به سبک مهران مدیری!
محمد فاضلی: دیروز خانوادگی به تماشای فیلم «ساعت 5 عصر» ساخته مهران مدیری نشستیم. یکی از دانشجویانم چند سال قبل پایاننامه کارشناسی ارشدش را درباره ساختههای مهران مدیری نوشت و از آنجا که تقریباً همه ساختههای تلویزیونی او را دیدهام، فکر میکنم اکنون میشود تصویری از تجربه هنری مدیری ارائه کرد. فیلمسازی او در درجه اول برایم مهم نیست، بلکه ایدهای که او روایت میکند قابل نقد است. مهران مدیری بیش از یک دهه است که «گفتمان خودزنی» را با تصویر روایت میکند. منظورم از «گفتمان خودزنی» مجموعه ایدهها، متون، تصاویر و کردارهایی است که بر این تصور بنا شدهاند که ایرانیان ملتی قانونگریز، بیاخلاق، بینظم، فاقد تفکر سیستمی، اقتدارگرا، فاسد، مالدوست، طمعکار و شماری دیگر از صفات ناپسند هستند. این گفتمان، ویژگیهای ناپسند ایرانیان را ذاتی فرهنگ آنها دانسته و در نظریترین و روشنگرترین بیانش راهکار توسعه و حل مشکلات ایران را کار فرهنگی و اصلاح تکتک مردم ایران معرفی میکند.
مهران مدیری راوی تصویری تلویزیونی – و نه سینمایی، حتی در ساعت 5 عصر – از گفتمان خودزنی است. سیامک انصاری نیز در نقشهای متعدد سریالهای پاورچین، نقطهچین، شبهای برره، شوخی کردم، و حتی مجموعه دورهمی، شخصیت عاقل، اخلاقی، مهربان، آزاداندیش و بیشتر «دانای کل»ی است که میان یک مشت بیاخلاق، منفعتطلب، نادان، حریص و بدون دوراندیشی گیر افتاده است. من وسوسه میشوم بگویم که «مدیری برداشت از خودش را در نقشهای متعدد سیامک انصاری به تصویر میکشد.» استنداپهای مدیری در دورهمی نیز همین رویکرد را دارند. او هر بار جلوهای از آنچه را بیخردیهای جامعه میانگارد هجو میکند. سیامک انصاری و نقشهایش آنقدر تکرار شدهاند که توجیه میشوم بگویم مدیری دائم فاصله فهم و ادراک خودش با جامعهای را که تصور میکند مظلومانه در آن گیر افتاده است به دیگران یادآور میشود. برخی رفتارهای شخصی او نیز میتوانند برای تقویت این ایده بهکار گرفته شوند.
آخرین ساخته مدیری نیز تکرار همان گفتمان خودزنی است، این بار در قالب رسانه سینما، البته با ساختاری تلویزیونی؛ گویی سکانسهای مختلف فیلم را میشود از هم جدا کرد و به صورتی شبیه مجموعه «شوخی کردم» پخش کرد. هر بلایی که در این فیلم بر سر سیامک انصاری میآید، جدای از بقیه فیلم، با کمی ویرایش، یک هویت جداگانه دارد، و خیلی به دانستن پس و پیش داستان احتیاج ندارید. مهم این است که این «سینویزیون» (سریال تلویزیونی که ادای فیلم سینمایی درمیآورد) هیچ حرف عمیقی درباره مشکلات جامعه ایران و چرایی بروز آنها ارائه نمیکند. مدیری عقلانیت و اخلاقی را که سیامک انصاری نمایندگی میکند در تصویر غلو شدهای از ناخرسندیهای جامعه ایران به تصویر میکشد؛ و خیلی با تعجب به معدود رفتارهای درست شهروندان مینگرد. سیامک انصاری به تنها پرستاری که کارش را در بیمارستان درست انجام میدهد میگوید «شما از سیاره دیگری آمدهاید؟» و به کارمند خوشخلق و اخلاقی بانک هم با نگاهی متعجب مینگرد. مدیری دائم نشان میدهد آنکه اعتماد کند قربانی میشود، و دیگران بیصبرانه منتظرند تا دیگران را تیغ بزنند.
اینها دقیقاً حرفهای گفتمان خودزنی است که گاه روایت تصویری پیدا میکند یا در نوشتههای مختلفی درباره خلقیات ایرانیان تکرار میشود. روایان گفتمان خودزنی دست آخر مجبور میشوند خود را حکیم، دانای کل یا برگزیدهای معرفی کنند که شخصاً توانستهاند راه خود به سوی رستگاری فردی و مدرنشدن را برگزینند و از نادانی، بیاخلاقی و بلبشویی که دنیای انسان ایرانی را فرا گرفته است بگریزند. این راویان هرگز توضیح نمیدهند جامعهای که تا به این اندازه بههمریخته، نامنظم، بیعاطفه، سودجو و بیاخلاق است چگونه جلوههای مهمی از انسانیت، عقلانیت و سازمان اجتماعی از خود بروز میدهد. این راویان هرگز قادر نمیشوند یا جرأت نمیکنند تحلیل خود را به سمت ساختارهایی ببرند که در مواضع خاص بر آدمها فشار میآورند تا ملزومات عقلانیت، اخلاق یا زیست عاطفی را ترک کنند.
گفتمان خودزنی، اگرچه از سوی بسیاری به عنوان «فاشکننده جلوههای ناخوشایند شخصیت ایرانی» تقدیر میشود، اما در نهایت بیشتر از آنکه توضیحی برای توسعهنیافتگی و ناخرسندی جامعه ایرانی، یا حتی مشاهدهای منصفانه باشد، فخرفروشی راوی است به جامعهای که آنرا بسیار عقبماندهتر از خود میانگارد. ژست روشنفکری فخرفروشانهای است که گیشه را هم اگر فتح کند، اثر هنری از آن بیرون نمیآید؛ حتی اگر جنجالیترین حادثه یک دهه اخیر ایران را دستآویز خود قرار دهد.
- مطالب مرتبط
- برادران لیلا که بودند و چه کردند؟
- نگاهی به دو فیلم جنجالی که بر اساس زندگی قاتل زنان خیابانی ساخته شده اند
- یادداشتی درباره فیلم "چپ راست"
- نگاهی به فیلم سراسر شب/ خسته و پُر مَلال!
- نگاهی به فیلم جمشیدیه / از کوره در رفتن!
- نگاهی به فیلم "پاپ"/ عشق و چیزهای دیگر
- نگاهی به بنفشه آفریقایی/ مردانگی های یک زن!
- نقد کوتاهی بر فیلم لتیان/، دربارۀ اِلی و دربارۀ یاسی!
- نقد کوتاهی بر فیلم "هفت و نیم"/فقط گفتن و رفتن!
- نقد کوتاهی به فیلم «بی وزنی»: چیزی شبیه اسمش!
نظرات کاربران
- 20 فیلم جنجالی که نباید با همسر یا نامزدتان تماشا کنید! (قسمت1)/دختر خوب و دختر گمشده!
- معرفی بهترین فیلم های عاشقانه 2018
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- بشنوید: «رسم عاشقی» اثر رسول نجفیان درباره شهدا
- ده فیلم مناسب برای درون گراها و انزوا طلبان!
- نگاهی به چند اثر حاضر در جشنواره فیلم فجر
- ببینید: زن و شوهری که در30 فیلم، نقش خودشان را بازی کرده اند!
- شکایت خانواده آتنا اصلانی از امیر تتلو
- سرنوشتِ دکورهای میلیاردی سریال «مختارنامه»/ به فیلمبرداران «عروسی» اجاره داده می شود!
- فیلم هایی که بحران های زندگی زناشویی را نمایش دادند
- از حامد همایون تا مهرداد جم و پرواز همای/تمام خوانندگان ایرانی که اسم و فامیل فِیک دارند!
- صد نقشِ فراموش نشدنی سینما و تلویزیون ایران
- دست زدنِ مجری مرد به زن، برنامۀ زنده را به هم ریخت +ویدئو
- معروف ترین و پر بیننده ترین سریال های ترکی/ از عشق ممنوع تا عشق اجاره ای!
- «جنگ ستارگان» ۴۵۰ میلیون دلاری شد
- ماجرای مرگ برادرِترانه علیدوستی درچهارشنبه سوری
- آیا علیخانی دوباره برنامه ماه عسل را میسازد؟
- عکس/ تیپ مردانۀ نيوشا ضيغمى در فيلم «هشتگ»
- 12 گام برای نوشتن یک فیلمنامه ی انیمیشن
- کچلهای سینما، از جمشید آریا تا صفر کشکولی!
- سانسور عجیبِ پاهای یک زن در شبکۀ نسیم!
- آیا سایت های فروش بلیت، تماشاگران را فریب می دهند؟
- کمدین هایی که نقش جدی بازی کردند/ از مهران غفوریان تا رضا عطاران و جواد عزتی
- عکسهای بدون حجاب بازیگر معروف ایرانی در کانادا
- درخواست ترانه علیدوستی از حسن روحانی
- خواننده های نسل جدید با کدام آهنگ ها معروف شدند؟
- آنجلینا جولی معشوقه ی شیطان میشود!
- 10 فیلمی که حتی مردان را هم به گریه میاندازد!
- کدام هنرمندان در امور خیریه فعالند؟
- پوراحمد: با بُکن نَکنهای صداوسیما کنار نمیآیم!
- ماجرای پخش قسمت جنجالی پت و مت از تلویزیون
- ببینید: دیدار شهاب حسینی با بازیگر معروف هالیوود
- عصبانیت مهران احمدی از سانسور حرفهایش
- نگاهی به بنفشه آفریقایی/ مردانگی های یک زن!
- کانون تهیه کنندگان تئاتر تشکیل می شود
- سالنهای تئاتر در قرق ستارههای نامدار
- رقابت 22 فیلم در چهلمین جشنواره فیلم فجر
- ساز و کار اصل تخاصم در فیلمنامۀ «ماجرای نیمروز»
- خود سانسوری از ترسهای ما سرچشمه میگیرد!
- «روزی روزگاری در هالیوود» سریال میشود
- پرفروش ترین کتاب های سال ۹۸ معرفی شدند
- نگاهی به فیلم سراسر شب/ خسته و پُر مَلال!
- برنامه ای موفق و برنامه ای ناموفق!
- آلبوم «بی نام» چاوشی پنجم آذر منتشر میشود
- ببینید: تغییرِ ظاهر مجری زن تلویزیون!
- عکس:تولد مهران غفوریان در کنار هنرمندان
- راز فیلم ارتباط جنسی زهرا امیر ابراهیمی فاش شد/ چه کسی سی دی «زهره» را پخش کرد؟!
- عکسهای اکران خصوصی فیلم «ساعت 5 عصر»
- یادداشتی بر فیلم «قهرمان»ساختۀ اصغر فرهادی
- یک واکنش به سحر قریشی و لیلا اوتادی/ چشم و ابروی زیبا در این شهر زیاد است!
- زیباترین بازیگران زن ایرانی در رتبه بندی جهانی
- توصیه های بازیگر زن ایرانی برای لاغر شدن!
- "دورهمی" چگونه تبدیل به "شبنشینی" شد؟!
- آخرین لیست ممنوع التصویرهای تلویزیون
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- معرفی بهترین فیلم های عاشقانه 2018
- شمارۀ «محمدرضا گلزار» چند؟!
- بشنوید: «رسم عاشقی» اثر رسول نجفیان درباره شهدا
- ده فیلم مناسب برای درون گراها و انزوا طلبان!
- نگاهی به چند اثر حاضر در جشنواره فیلم فجر
- ببینید: زن و شوهری که در30 فیلم، نقش خودشان را بازی کرده اند!
- شکایت خانواده آتنا اصلانی از امیر تتلو
- سرنوشتِ دکورهای میلیاردی سریال «مختارنامه»/ به فیلمبرداران «عروسی» اجاره داده می شود!
- فیلم هایی که بحران های زندگی زناشویی را نمایش دادند
- از حامد همایون تا مهرداد جم و پرواز همای/تمام خوانندگان ایرانی که اسم و فامیل فِیک دارند!
- صد نقشِ فراموش نشدنی سینما و تلویزیون ایران
- دست زدنِ مجری مرد به زن، برنامۀ زنده را به هم ریخت +ویدئو
- معروف ترین و پر بیننده ترین سریال های ترکی/ از عشق ممنوع تا عشق اجاره ای!
- «جنگ ستارگان» ۴۵۰ میلیون دلاری شد
- ماجرای مرگ برادرِترانه علیدوستی درچهارشنبه سوری
- آیا علیخانی دوباره برنامه ماه عسل را میسازد؟
- عکس/ تیپ مردانۀ نيوشا ضيغمى در فيلم «هشتگ»
- 12 گام برای نوشتن یک فیلمنامه ی انیمیشن
- کچلهای سینما، از جمشید آریا تا صفر کشکولی!
- سانسور عجیبِ پاهای یک زن در شبکۀ نسیم!
- آیا سایت های فروش بلیت، تماشاگران را فریب می دهند؟
- کمدین هایی که نقش جدی بازی کردند/ از مهران غفوریان تا رضا عطاران و جواد عزتی
- عکسهای بدون حجاب بازیگر معروف ایرانی در کانادا
- درخواست ترانه علیدوستی از حسن روحانی
- خواننده های نسل جدید با کدام آهنگ ها معروف شدند؟
- آنجلینا جولی معشوقه ی شیطان میشود!
- 10 فیلمی که حتی مردان را هم به گریه میاندازد!
- کدام هنرمندان در امور خیریه فعالند؟
- پوراحمد: با بُکن نَکنهای صداوسیما کنار نمیآیم!
- ماجرای پخش قسمت جنجالی پت و مت از تلویزیون
- ببینید: دیدار شهاب حسینی با بازیگر معروف هالیوود
- عصبانیت مهران احمدی از سانسور حرفهایش
- نگاهی به بنفشه آفریقایی/ مردانگی های یک زن!
- کانون تهیه کنندگان تئاتر تشکیل می شود
- سالنهای تئاتر در قرق ستارههای نامدار
- رقابت 22 فیلم در چهلمین جشنواره فیلم فجر
- ساز و کار اصل تخاصم در فیلمنامۀ «ماجرای نیمروز»
- خود سانسوری از ترسهای ما سرچشمه میگیرد!
- «روزی روزگاری در هالیوود» سریال میشود
- پرفروش ترین کتاب های سال ۹۸ معرفی شدند
- نگاهی به فیلم سراسر شب/ خسته و پُر مَلال!
- برنامه ای موفق و برنامه ای ناموفق!
- آلبوم «بی نام» چاوشی پنجم آذر منتشر میشود
- ببینید: تغییرِ ظاهر مجری زن تلویزیون!
- عکس:تولد مهران غفوریان در کنار هنرمندان
- راز فیلم ارتباط جنسی زهرا امیر ابراهیمی فاش شد/ چه کسی سی دی «زهره» را پخش کرد؟!
- عکسهای اکران خصوصی فیلم «ساعت 5 عصر»
- یادداشتی بر فیلم «قهرمان»ساختۀ اصغر فرهادی
- یک واکنش به سحر قریشی و لیلا اوتادی/ چشم و ابروی زیبا در این شهر زیاد است!
- زیباترین بازیگران زن ایرانی در رتبه بندی جهانی
- توصیه های بازیگر زن ایرانی برای لاغر شدن!
- "دورهمی" چگونه تبدیل به "شبنشینی" شد؟!
- آخرین لیست ممنوع التصویرهای تلویزیون